Kripto Para Çeşitleri Nelerdir?

Binlerce farklı türde kripto para birimi bulunmaktadır ve bunların çoğunluğu sadece önceki sene yaratılmışlardır. Farklı fonksiyonları ve kullanım alanları olan çok fazla kripto para bulunduğundan, bunları kategorilere ayırmak ve hangilerinin önemli olduğunu, hangi alanlarda uygulanabildiklerini ve hangilerinin sadece düzmece değil, gerçek bir atılım olduklarını anlamak zordur.

Piyasada Ne Kadar Kripto Para Var?

2021 itibariyle yaklaşık 6,000 kripto bulunmaktadır ve bazıları bu sayının 10,000 kadar yükselebildiğini tahmin etmektedir. Kripto para yaratma süreci açık olduğundan, yeni bir kripto para yaratmak görece kolaydır. Yine de birçok farklı kripto para olmasına rağmen, ilk 20 kripto para neredeyse toplam piyasanın %90’ını oluşturmaktadır.

Dünya Çapında Kripto Para Sayısı

En popüler kripto para birimleri arasında Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH), Cardano (ADA), Tether (USDT), Ripple (XRP), Solana (SOL), Polkadot (DOT), ve Dogecoin (DOGE) bulunmaktadır. İlginç biçimde tüm sanal para birimleri, doğaları ve fonksiyonları açısından farklı ve benzersizdirler.

Endüstri Tarafından Tanımlanmış Kripto Para Çeşitleri

Kripto paraları daha iyi anlamak ve tanımlamak için, endüstri analistleri ve yazarlar, kripto borsaları, haber siteleri ve gazeteciler, farklı türde kripto paraları daha basit kategorilere ayırmaya çalışmaktadırlar. Ancak günün sonunda kaç farklı türde kripto para olduğu çerçevelemeye bağlıdır.

Farklı türde kripto para örnekleri

Örnek olarak coinler ve tokenlar olmak üzere iki tür kripto para olduğunu söyleyebilirsiniz. Ancak başka birileri de üç farklı tür olduğunu söyleyebilir: Bitcoin, altcoinler ve tokenlar. Dahası bunları Proof of Work (PoW), Proof of Stake, tokenlar ve stablecoinler olacak şekilde ayıran insanlar da bulabilirsiniz. Bunlara ek olarak borsalar, kripto paraları kullanım alanlarına göre sınıflandırmaya çalışmıştır. Örnek verecek olursak, ödeme kripto paraları, altyapı kripto paraları, finansal kripto paralar, hizmet kripto paraları veya medya ve eğlence kripto paraları olduğunu söyleyeceklerdir. Yani günün sonunda bu tartışmanın kesin bir doğrusu veya yanlışı yoktur, ancak farklı türde kripto paraları tanımlarken mümkün olduğunca kapsayıcı ve geniş olunmalıdır.

Aşağıda farklı kaynakların kripto para türlerini nasıl kategorize ettiklerinin çerçeveleme özetini bulabilirsiniz. Bazıları daha basitken, bazıları daha detaylıdır.

En Sık Görülen 13 Kripto Para Türü

Coinler

Bir kripto para coini, blockchainin takas edilebilen, değiş tokuş ve değer saklama aracı olarak kullanılabilen yerel varlığıdır. Kripto para coin örnekleri arasında Bitcoin (BTC) ve Ether (ETH) bulunmaktadır.

Tokenlar

Tokenlar, kripto paralarla bağdaşırlar, ancak esasında farklı bir dijital varlık sınıfıdırlar. Aynı zamanda tokenları kripto paralardan ayıran şey, tokenların mevcut bir blockchain ağı üzerine inşa edilmeleridir. Kullanım tokenları, güvenlik tokenları, takas tokenları ve non-fungible tokenlar gibi belli token kategorileri de bulunmaktadır. Token yaratmak için token standartları kullanılır ve tokenların çoğunluğu Ethereum üzerine inşa edilmişlerdir. En geniş çapta kullanılan token standardı, Ethereum’un dApp ekosistemiyle birlikte işlerliğe sahip tokenların yaratılmasına olanak veren ERC20’dir. Ancak ERC721 (non-fungible tokenlar için), ve TRC20, vs. gibi standartlar da bulunmaktadır.

Bitcoin (BTC)

Bitcoin, yaratılan ilk kripto paradır ve piyasa değeri açısından dünyanın en büyük kriptosu olmaya devam etmektedir. Bitcoin, tarafların herhangi bir aracıya ihtiyaç duymadan birbirleri arasında doğrudan işlemler gerçekleştirmelerine olanak veren bir uçtan-uca elektronik ödeme sistemidir. Ancak temel fonksiyonunun yanında BTC, piyasada en iyi performans gösteren yatırım varlıklarından biri olmuştur. Bunun nedeni birçok insanın Bitcoin’e altından bile daha güvenilir bir değer saklama aracı olarak bakmasıdır.

Aşağıdaki tabloda Bitcoin’in ne kadar dominant olduğunu ve genel kripto piyasasının yarısından fazlasını kontrol ettiğini görebilirsiniz. Bu sebeple insanlar, Bitcoin’in burada kalıcı olduğuna inanmaktadırlar ve bu yüzden varlığa, rahat ettikleri bir yatırım aracı olarak yaklaşmaktadırlar. Bitcoin volatil olmasına rağmen hala piyasadaki en güvenilir kriptolardan biridir ve dünya çapında ilgi ve popülarite elde etmiştir. İnsanların onu ayrı bir sınıfta değerlendirmelerinin nedeni de budur.

Altcoinler

Bitcoin, diğer kripto para ve tokenların, bir diğer deyişle alternatiflerinin yaratılmasına emsal teşkil etmiştir. Böylelikle Bitcoin dışındaki coinlerden sıklıkla “alternatif coinler” veya “altcoinler” olarak söz edilmektedir. Bitcoin belli bir amaca ve işleve hizmet ederken, altcoinler çok çeşitlidir. Örnek olarak Ethereum popüler bir “altcoin”dir ve Bitcoin ile karşılaştırıldığında farklı işlevlere ve çok daha fazla yeteneğe sahiptir.

Proof of Work (PoW) Coinler

Proof of Work coinler, kripto paraların bir diğer çerçevelemesidir. Adından da anlaşılacağı üzere Proof of Work coinler, PoW konsensüs mekanizmasıyla yaratılan coinlerdir. PoW, bir tarafın diğerlerine belli miktarda spesifik hesaplama eforunun harcandığını kanıtladığı bir kriptografik sıfır-bilgi ispatı (zero-knowledge proof) şeklidir. PoW kripto para birimleri arasında Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH), Dogecoin (DOGE), Litecoin (LTC), Bitcoin Cash (BCH), Ethereum Classic (ETC), ve Zcash (ZEC) bulunmaktadır.

Proof of Stake (PoS) Coinler

Proof of Stake kripto para birimleri, varlık miktarlarıyla (ilgili kriptoda) orantılı olarak onaylayıcılar seçerek çalışan blockchainler için bir konsensüs mekanizması sınıfı olan PoS protokolleri kullanılarak yaratılan kripto paralardır. PoW’a benzer şekilde PoS da blockchain ağları tarafından dağıtılmış konsensüs elde etmek için kullanılan bir konsensüs mekanizması türüdür ve örnek olarak; kullanıcıların onaylayıcı olmak için ETH stake etmeleri gerekmektedir. Ethereum şu anda Eth2 yükseltmelerinin parçası olarak bu tür bir konsensüs mekanizmasına geçmektedir. Böylelikle süreç tamamlandığından ETH artık bir PoW kripto değil, PoS coin olacaktır. PoS coinleri arasında Cardano (ADA), Algorand (ALGO), Cosmos (ATOM), Tron (TRX), Tezos (XTZ), ve Eos (EOS) bulunmaktadır.

Stablecoin’ler

Stablecoin’ler, güvenilir bir değer saklama aracı sağlamak için yaratıldıklarının yanında aynı zamanda da bir varlığa bağlanmışlardır. Stablecoin’ler, coin ve tokenlardan biraz daha farklıdır. Bunun ana nedeni mevcut bir blockchain üzerine kurulmalarının yanında itibari para birimleriyle takas edilebilmeleridir (ve bu coinler genellikle bir itibari paraya veya başka bir piyasa referansına 1:1 sabitlenmişlerdir). USDT ve USDC iki iyi stablecoin örneğidir, ancak başka bir çok stablecoin bulunmaktadır.

Stablecoin’lerin piyasa değeri 2021 yılında katlanmış ve bu yaz 100 milyar $ sınırını aşmıştır. Ocak 2021’de piyasa değeri yaklaşık 30 milyar $ civarında idi, ancak şu anda 10 en büyük stablecoin üzerindeki tahminler piyasa değerinin beş ay içerisinde üç veya daha fazla katlandığını ortaya çıkarmaktadır.

Tüm sanal para birimleri piyasalarında istikrar çok önemlidir, bu yüzden stablecoin’lerin merkeziyetsiz finans veya merkezileştirilmiş merkeziyetsiz finans dünyasındaki rolleri çok büyüktür. Stablecoinler aynı zamanda CBDC’lerin arkasındaki ilham kaynağı olarak da görülmektedirler.

Merkez Bankası Dijital Para Birimleri (CBDC’ler)

CBDC’ler, bir merkez bankası tarafından yaratılan ve çıkarılan sanal para birimleridir. CBDC’ler dijital para birimi türüdür, ancak tam olarak kripto değillerdir. Bunun nedeni merkeziyetsiz ve bir itibari paraya bağlı olmamalarıdır. Ancak itibari paranın kendisi olabilmektedirler. Bu yüzden CBDC’ler sadece aynı merkez bankası tarafından çıkarılmış nakit paraların dijital formudurlar.

Gizlilik Coinleri

Gizlilik coinleri, gizlilik üzerine odaklanan dijital varlıklar ve kripto paralardır. Kullanıcıların kimliklerini ve aktivitelerini gizli tutmalarına yardımcı olan geliştirilmiş güvenlik özellikleri sunduklarını savunurlar. Gizlilik coini işlemlerinde sadece işlemin tarafları işlem yapılan coin miktarı gibi işlem detaylarını bilmektedirler. Dahası, gizlilik coini cüzdan adresi  bakiyeleri umumi olarak görüntülenememektedir. Gizlilik coini örnekleri arasında Zcash (ZEC), Monero (XMR), Dash, ve Horizen bulunmaktadır.

Meme Coinler

Meme coinler bir memeye dayanan ve genellikle şaka karakterleriyle temsil edilen, popülarite ve eğlenceyle sürdürülen kripto para türleridir. Dogecoin (DOGE) ve Shiba Inu (SHIB) meme coin örnekleridir.

Ödeme Kripto Paraları

Ödeme kripto paraları, günümüzde kullandığımız Visa, Mastercard ve benzeri gibi mevcut ödeme sistemlerinin yerine geçmeyi hedefleyen kriptolardır. Bazı zamanlarda bu kripto paraların yaratıcıları bunu gerçekleştirmek için akıllı sözleşmeleri kullanmaktadırlar. Esasen ödeme kriptoları işlem ve havaleleri gerçekleştirmek ve sonuçlandırmak için başka bir yol sağlamaktadır. Ödeme kripto paraları arasında Bitcoin (BTC), Bitcoin Cash (BCH), Dai (DAI), DASH, Terra (LUNA), Dogecoin (DOGE), Litecoin (LTC), Monero (XMR), Nano (NANO), Ripple (XRP), Stellar (XLM), Tether (USDT), Zcash (ZEC) ve Telcoin (TEL) örnek gösterilebilir.

Değer Saklama Aracı Kripto Paralar

Değer saklama aracı kripto paralar, zaman içinde alım güçlerini ve değerlerini tutmak, hatta artırmak için tasarlanmış kripto para birimleridir. Değer saklama aracı kripto paralar, aynı zamanda değerlerini kaybetmeyen, diğer bir deyişle deflasyonist karakteristik özelliklere sahiplerdir.  Değer saklama aracı kripto olarak tanımlayabileceğimiz öncelikli kripto para Bitcoin’dir (ve potansiyel olarak Litecoin). Sınırsız arza sahip ve enflasyon karşısında değer kaybeden sıradan para birimlerinin aksine Bitcoin’in maksimum arzı 21 milyon BTC’dir. Değer saklama aracı kripto paralar pozitiftir, çünkü diğer kriptolarla karşılaştırıldıklarında daha güvenli yatırımlardır ve değerleri zaman içinde yükselir.

Akıllı Sözleşme Kripto Paraları

Akıllı sözleşme kripto paraları programlanabilecek şekilde tasarlanmış kriptolardır. Değer saklamaya daha az önem verirler. Akıllı sözleşmeler, fungible veya non-fungible olabilecek farklı türde kripto para tokenları da oluşturabilmektedir. İlk akla gelen akıllı sözleşme kripto para blockchainleri Ethereum ve BSC’dir. Değer saklama aracı kripto paraların aksine akıllı sözleşme kriptoları değerlerini akıllı sözleşme ve dApp işlem ödemeleri için kullanılabilmelerinden alırlar. Akıllı sözleşme kripto paraları arasında ETH ve BNB bulunmaktadır.

Sonuç

Tıpkı devasa genel kripto para sayısı gibi, coinler, tokenlar, altcoinler, stablecoinler, vs. gibi birçok farklı tür ve şekilde kripto para bulunmaktadır. Farklı kripto para çeşitleri en iyi yaklaşım ve anlama yolu bunları fonksiyon, amaç ve her birinin yaratıldığı platform veya blockchaine göre ayırmaktır. Bunu yapmak yatırım yapacağınız potansiyel coin ve tokenları bulmanıza yardımcı olacağı gibi farklı coin ve tokenların sunabileceği farklı fonksiyonları ve potansiyel katma değerleri daha iyi anlamanızı sağlayacaktır.