Özet
- Sıfır toplamlı oyun senaryosunda, bir tarafın veya grubun kazancı tam olarak diğer tarafın kaybı ile dengelenir ve toplamda net bir kazanç ya da kayıp oluşmaz.
- Teknik olarak, hisse senedi ve kripto piyasaları sıfır toplamlı oyun değildir; ancak vadeli/kontrat işlemlerde bir taraf kazanırken diğeri kaybeder.
- Hisse senedi ve kripto ticareti sıfır toplamlı oyun kategorisine girmez, çünkü yatırımcıların çoğu varlıklarını elinde tutup büyüme yaşarken tamamen kaybetmezler.
İkonik 1987 yapımı “Wall Street” filminde ana karakter, ünlü trader Gekko’ya şöyle sorar: “Ne kadar yeterli? Kaç tane yatın arkasında su kayağı yapabilirsin?” Gekko’nun cevabı ise şu olur: “Yeterlilik sorusu değil dostum. Bu sıfır toplamlı bir oyun. Biri kazanır, biri kaybeder. Para ne yaratılır ne de yok olur–sadece birinden diğerine transfer edilir.”
Kripto ve genel olarak spekülatif piyasalarda, sektöre şüpheyle yaklaşan birçok eleştirmen bunun “sıfır toplamlı bir oyun” olduğunu iddia ediyor. Peki Bitcoin (BTC) ve altcoin ticareti gerçekten, kişilerin başkalarının kaybı pahasına kazandığı bir sıfır toplamlı oyun mu? Kısa cevap: Hayır, ancak istisnaları var. Sıfır toplamlı oyunları, bir kişinin zaferinin başka birinin kaybı anlamına geldiği oyunlar olarak düşünebilirsiniz. Bazı filozoflar, yaşamın kendisini de sıfır toplamlı oyun olarak kabul eder; çünkü hayatımız boyunca ne kadar kazanırsak kazanalım, sonunda her şeyi kaybedip ölürüz.
Aşağıda, sıfır toplamlı oyunların ayrıntılarına girecek ve kripto ticaretinin ne zaman sıfır toplamlı oyun olduğu konusunu açıklayacağız.
Sıfır Toplamlı Oyun Nedir?
Sıfır toplamlı oyun, bir katılımcının başka birinin pahasına kazanç elde ettiği bir yapıdır. Sıfır toplamlı oyunlara iyi bir örnek poker oyunudur. Birisi oyunu kazandığında, diğer katılımcıların parasını alır. Pokerde oyuncular genellikle kasaya karşı oynamaz; hatta bunu yapsalar bile sonuç değişmez. Toplam kazanılan miktarların, diğer oyuncuların kayıplarına eşit olması sebebiyle poker sıfır toplamlı bir oyundur.
“Sıfır toplamlı” terimi, kazananın olmadığı senaryoları tanımlamak için kullanılamaz. Hiç kimse net şekilde kazanmaz ve herkes kaybederse, bu bir sıfır toplamlı değil; “kaybet-kaybet” oyunudur.
Sıfır Toplamlı Oyun vs Kazan-Kazan Oyun
Sıfır toplamlı bir oyunun zıttı, “kazan-kazan” ya da “kaybet-kaybet” oyunudur. İki taraf ticaret yaptığında, biri varlık satıp nakite geçer, diğeri ise gelecekte daha yüksek getiri umuduyla varlık satın alır; iki taraf da memnun olur ve kimse kaybetmez. Boğa piyasasına inananlar, kripto ticaretinin genellikle kazan-kazan oyunu olduğu görüşündedir.
Sıfır toplamlı kavramı ışığında, günümüzde hisse senedi ve kripto piyasalarının spekülatörleri sıfır toplamlı oyuna sürükleyip sürüklemediğini analiz edebiliriz.
Yatırım Sıfır Toplamlı Bir Oyun mudur?
Yatırım, sıfır toplamlı bir oyun değildir. Kurumsal yatırımcılar (veya kriptodaki merkezi borsalar) piyasadaki likiditenin ve varlıkların büyük kısmını kontrol etse de, bireysel yatırımcılar da tamamen her şeyini kaybetmeden kâr edebilir.
Hisse ya da kripto piyasasından şüphe duyanlar, sadece en tepedekilerin kazandığını, geri kalanların ise (yani bireysel yatırımcılar) her şeyini kaybettiği ve kazananın hep üsttekiler olduğu sıfır toplamlı bir oyunda olduğuna inanır. Ancak bu doğru değildir.
Yatırımda sıfır toplamlı oyuna örnek
Bir şirket kurulduğunda, kurucular belli bir ihtiyaçları olduğu için hisselerini satar. Örneğin, fabrika ekipmanı almak isterler. Yatırımcılar, şirket hisseleri karşılığında kuruculara para verir. Böylece kurucular büyüme için para bulur ve şirket geliştikçe hisse değerlenir. Bu kazan-kazan bir oyundur ve piyasa genellikle bu şekilde işler.
Basit şekilde anlatmak gerekirse: Birisi satarken her zaman bir başkası satın alır. Bir varlığın fiyatı ne kadar düşerse düşsün, almak isteyen birileri olur. Aynı şekilde, bir varlık tarihi zirvesindeyken ve hızla yükseliyorken bile satan vardır. Hiçbir durumda alıcı ya da satıcı her şeyini tam olarak kaybetmez. Yani ticaretin kendisi sıfır toplamlı değildir.
Not: Vadeli işlemler ve kontrat ticareti için bazı istisnalar bulunur.
Kripto Sıfır Toplamlı Bir Oyun mu?
Kripto piyasaları, hisse senetlerine göre çok daha volatildir ve birkaç aydan uzun süredir bu piyasada bulunan herkes, en az bir kripto paranın %99 değer kaybettiğine şahit olmuştur. Bitcoin çöküşleri üzerinden insanların tüm birikimlerini kaybettiğini veya bir gecede milyoner olduğunu neredeyse herkes duymuştur. Bu da soruyu akla getiriyor: “Kripto, sıfır toplamlı bir oyun mu?” Ticaret stiline göre farklı cevaplar olduğu için hepsini burada ele alacağız.
Bitcoin sıfır toplamlı bir oyun mu?
Spot piyasalardan alınan Bitcoin, sıfır toplamlı bir oyun değildir. Bir yatırımcı spot fiyattan Bitcoin aldığında, coini sahiplenir ve istediği zaman satabilir. Kâr etmese bile, zararına satarak kayıplarının bir kısmını geri alabilir. Bitcoin son 10 yılda milyonlarca yüzde değer kazandı; neredeyse herkes piyasa zirvesinde aldıysa bir süre zararda kaldı, fakat sonuçta kayıplarını fazlasıyla telafi etti. Mesela 2017 tepe seviyesi olan 20.000 dolardan Bitcoin alanlar, üç yıl bekledikten sonra fiyat 69.000 dolara ulaştığında 3,5 kat getiri elde etti.
Bitcoin satan kişiler, satın alanlara tam kayıp yaşatmaz; tanım gereği bu nedenle sıfır toplamlı bir oyun değildir. Her iki taraf da gönüllü şekilde işlem yaptığı için, satıcı alıcıdan veya alıcı satıcıdan çok daha avantajlı bir konuma geçmek zorunda değildir. Bitcoin düşerken ve yatırımcılar panik satış yaparken, ilk satanlar avantajlı kalsa bile, dipten alan ve bekleyenler daha kazançlı çıkabilir. Burada bilgi ve risk yönetimi devreye girer.
Vadeli İşlemler Sıfır Toplamlı Bir Oyun mu?
Vadeli işlemler sıfır toplamlı bir oyundur çünkü vadelilerin bir son kullanma tarihi bulunur. Vadeli işlem alan kripto trader’ları, borsadan kaldıraç alarak daha büyük miktarlarla işlem yapar ve risklerini aynı oranda artırır. Phemex gibi bir borsada vadeli işlem yapan kişi doğrudan Bitcoin değil, fiyatı spot Bitcoin’den türetilen kontratlar alır.
Trader, işlemi yanlış tahmin ettiğinde teminat teslim etmeyi, doğru tahmin ederse borsadan başlangıca göre daha fazla bir tutar almayı kabul eder. Burada sıfır toplamlı gerçekliğin bazı istisnaları da bulunuyor. Vadeli işlemler/opsiyon ticareti sıfır toplamlı oyundur; ancak traderlar örneğin stop loss koyarsa, sistem belli bir fiyata gelindiğinde pozisyonu otomatik kapatır ve yatırımcı tüm varlığını kaybetmez. Bu da teknik olarak tamamen sıfır toplamlı olmadığı anlamına gelir.
Kaldıraçlı Token’lar Sıfır Toplamlı mı?
Kaldıraçlı token’lar kripto dünyasında yeni gelişen ürünlerdir ve trader’lara hem alım (long), hem de satım (short) yönünde 3x, 5x gibi kaldıraçlı işlem yapma imkanı sunar. Bir kişi, 3x kaldıraçlı bir tokene 100 dolar yatırırsa, bu 3x kaldıraçlı bir vadeli kontrata benzer. Kripto %10 yükselirse pozisyonu %30 yükselir; %10 düşerse %30 düşer.
Bu nedenle kaldıraçlı token’lar sıfır toplamlı oyun değildir; son kullanma tarihleri yoktur ve kazan-kazan modeli ile çalışırlar. Bu yönüyle spot ticarete benzerler. Dezavantajı, riskin çok yüksek olması ve günlük al-sat dışında elde uzun süre tutulmasının tavsiye edilmemesidir.
Kripto Ne Zaman Gerçekten Sıfır Toplamlı Oyun Olur?
Geleneksel vadeli/opsiyon ticareti dışında, işlemin belli bir tarihte sona erip ya borsanın ya da trader’ın kazandığı senaryolar haricinde, kripto “rugpull” (halı çekme) gibi dolandırıcılıklarla veya büyük piyasa çöküşlerinde de sıfır toplamlı oyun halini alabilir.
Kriptoda sıfır toplamlı oyun örneği
Örneğin, yalnızca Ethereum (ETH) üzerinde 300.000’den fazla ERC-20 token bulunmaktadır. On binlerce token arasında, bazılarının tek amacı insanları dolandırıp bir coine yatırım yapmalarını sağlamak, sonra ise merkeziyetsiz borsalarda (DEX) likiditeyi boşaltmaktır. Bu durumda coin geliştiricisi kazanırken yatırımcılar tamamen kaybeder.
Kriptoda bir coin sıfıra çökerken de sıfır toplamlı oyun geçerlidir; sadece tepeden satanlar kazanır. Bunun en iyi örneklerinden biri Terra (LUNA) çöküşüdür: Kripto 100 dolardan kuruşlara inerken, sadece tepe fiyattan satanlar kazandı, elinde tutanlar ise tam kayıp yaşadı. Bu tür senaryolarda kripto, sıfır toplamlı oyun olur.
Sonuç
Kripto ticareti, yapılan işlem türüne göre sıfır toplamlı oyun olabilir. Türev işlemler sıfır toplamlı oyun kabul edilir ve kripto borsalarında hacmin yaklaşık %50’si türev işlemlerde döndüğü için, kripto ticareti teknik olarak sıfır toplamlı oyun olarak tanımlanabilir. Ancak, yatırımcılar kaldıraç kullanmaz ve kaliteli projelere yatırım yaparsa, sonuç kazan-kazan olur ve iki taraf da tam kayıp yaşamaz.
Kripto piyasası, kullanıcıları sıfır toplamlı senaryolardan korumak için adımlar atıyor. Çoğu borsada, erken kar alıp tüm varlığı kaybetmemek için kullanılan “stop loss” emri gibi konularda kullanıcıya rehberler sunuluyor. Böylece poker ya da diğer sıfır toplamlı oyunlardaki gibi her şeyi kaybetme senaryosu çoğunlukla engelleniyor.
Kripto piyasaları, hisse senedi ve geleneksel emtia piyasalarına göre daha volatildir, bu yüzden yatırımcıların dikkatli olmasında fayda vardır. Yeni token’ları merkeziyetsiz borsalarda alıp-satanlar, Bitcoin ve Ethereum gibi kanıtlanmış kriptolara yatırım yapmaya kıyasla kayıp riskini çok daha yüksek seviyede yaşar. Sonuç olarak, kripto ticareti sıfır toplamlı bir oyun değildir; ancak her işlem tarzında ve risk modelinde nüanslar mevcuttur.
Daha Fazla Oku
- Kripto Nasıl Alınır Satılır: Kapsamlı Yatırım Rehberi
- Kripto Al-Sat vs. Yatırım: Temel Farklar
- Blokzincir Oyunları Nedir & Nasıl Çalışır?
- Kripto Para Nedir ve Dijital Nakitten Farkları Nelerdir?
- Temmuz Kripto Piyasa Analizi
- Kriptoda Düşükten Al, Yüksekten Sat: 4 Yapılması Gereken (3 Kaçınılması Gereken)
- Kantitatif Ticaret Nedir: Yeni Başlayanlar İçin Rehber
- Short Squeeze: Nedir, Bitcoin Short Squeeze'i Nasıl Tahmin Edilir?