Bitcoin Realized, Unrealized PnL là gì? Cách tính & Dấu hiệu thị trường

Tóm tắt

• Unrealized PnL là gì: Giả sử bạn mua cổ phiếu và tiếp tục nắm giữ khi giá tăng, lợi nhuận của bạn được coi là "chưa thực hiện" (unrealized) vì chúng chỉ tồn tại trên giấy.
• Realized PnL là gì: Khi bạn bán cổ phiếu, bất kỳ khoản lãi/lỗ nào từ khoản đầu tư sẽ trở thành lợi nhuận hoặc thua lỗ đã thực hiện (realized profit or loss).

Một trong những yếu tố quan trọng nhất khi đầu tư hay giao dịch tiền mã hóa là hiểu sự khác biệt giữa lợi nhuận/lỗ đã thực hiện (realized) và chưa thực hiện (unrealized) - viết tắt là PnL (Profit and Loss). Thứ nhất, chúng ảnh hưởng trực tiếp đến khoản lời/lỗ thực tế trên giao dịch crypto của bạn; thứ hai, ảnh hưởng tới nghĩa vụ thuế tiềm năng.

Phân tích lợi nhuận & thua lỗ (P&L) của Bitcoin rất quan trọng với trader và nhà đầu tư để hiểu trạng thái thị trường. Realized PnL là lãi/lỗ thực tế khi bạn bán Bitcoin; còn Unrealized PnL (lãi/lỗ trên giấy) là khoản lãi/lỗ trên tài sản vẫn còn nắm giữ. Nói cách khác, Unrealized PnL là con số "trên giấy" dựa vào giá thị trường hiện tại, còn Realized PnL được cố định khi vị thế đã đóng. Trader theo dõi cả 2 để đo lường hiệu suất và tâm lý thị trường. Lợi nhuận/lỗ chưa thực hiện đơn giản là chênh lệch giữa giá trị thị trường hiện tại và giá vốn mua vào, còn Realized PnL là số lãi/lỗ thực tế khi đã bán.

Lãi/lỗ thực hiện & chưa thực hiện bắt nguồn từ đâu?

Unrealized PnL là gì?

Giả sử bạn mua 10 cổ phiếu Tesla với giá $500/cổ, tổng $5.000. Sau đó cổ phiếu tăng $50, khoản này của bạn thành $5.500. Nếu bạn vẫn nắm giữ, khoản lãi $500 này là "chưa thực hiện" - chỉ đang trên giấy.

Tương tự, nếu giá giảm $50, khoản đầu tư còn $4.500 – đây là khoản lỗ chưa thực hiện khi bạn chưa bán.

Realized PnL là gì?

Khi bạn bán cổ phiếu, mọi lãi/lỗ sẽ được ghi nhận thành lãi/lỗ đã thực hiện.

Quan trọng nhất, nói chung, lãi/lỗ chưa thực hiện không tạo ra nghĩa vụ thuế. Nếu bạn bán tài sản lãi, bạn có thể bị đánh thuế lợi vốn, tùy quy định tại địa phương. Nếu bán lỗ, bạn cũng có thể trừ lỗ vốn vào nghĩa vụ thuế khác (capital loss deduction).

Giả sử bạn bán cổ phiếu Tesla đang có lãi, thuế lợi vốn (nếu có) chỉ tính trên phần lãi $500. Bán khi giá giảm, bạn có thể khấu trừ $500 khoản lỗ ấy vào khoản lãi ở nơi khác.

Thuế đối với lãi/lỗ thực hiện và chưa thực hiện

Realized và Unrealized PnL đối với Bitcoin

Tiền mã hóa có phần phức tạp hơn cổ phiếu vì cách áp dụng thuế thay đổi tùy từng quốc gia.

Hơn nữa, giao dịch cổ phiếu khá thẳng, bởi bạn không thể đổi cổ phiếu này sang cổ phiếu khác trực tiếp – phải bán lấy tiền mặt rồi mới mua tiếp. Trong khi với tiền mã hóa, bạn có thể sử dụng tiền pháp định để mua BTC rồi đổi BTC lấy coin khác mà không cần quy đổi về tiền mặt.

Vì vậy, giao dịch giữa các loại tiền mã hóa thường được coi là lãi/lỗ thực hiện, bị đánh thuế tương ứng.

Chúng ta hãy xem một số ví dụ thực tế:

Lãi đã thực hiện từ chiến lược mua và HODL dài hạn

Alice là nhà đầu tư theo đuổi chiến lược mua và HODL dài hạn. Cô mua 1 BTC giá $5.000 trong "mùa đông crypto" 2018. Đầu 2021, BTC lên $58.000, lãi chưa thực hiện $53.000. Sau khi bán với giá $55.000, Alice ghi nhận lãi đã thực hiện là $50.000.

Với trường hợp này, nếu bị áp thuế lợi vốn, Alice sẽ bị tính thuế trên phần lãi đã thực hiện là $50.000.

Lãi đã thực hiện từ giao dịch ngắn hạn

Bob là trader chuyên lướt sóng biến động ngắn hạn crypto. Bob mua 1 BTC giá $5.000. Ngày sau, BTC tăng mạnh so với ETH, Bob đổi 1 BTC lấy ETH trị giá $8.000. Nhưng sau đó, giá ETH điều chỉnh giảm. Bob bán ETH lấy $7.000 USDT.

Dù chưa quay trở lại tiền pháp định, mọi giao dịch hoán đổi này đều là lãi/lỗ đã thực hiện.

Khi đổi BTC lấy ETH, Bob lãi thực hiện $3.000 (mua $5.000, bán $8.000). Phần này bị tính thuế lợi vốn. Ở giao dịch tiếp, Bob lỗ $1.000 (ETH từ $8.000 còn $7.000 USDT), phần lỗ này được khấu trừ vào thuế lợi vốn.

Tìm hiểu cách tính PnL qua Hướng dẫn PnL

Ví dụ về chỉ báo MVRV của Bitcoin (nguồn)

Các chỉ báo PnL on-chain phổ biến: NUPL, MVRV, SOPR

Các nhà phân tích crypto dựa vào nhiều chỉ báo dẫn xuất từ PnL đã/thực hiện để đánh giá thị trường:

• Net Unrealized Profit/Loss (NUPL). Cách tính: NUPL = (Market Cap – Realized Cap) / Market Cap. Đo lường lợi nhuận ròng trên giấy của cả thị trường. NUPL cao (gần 1) nghĩa là phần lớn nhà đầu tư đang có lãi; âm nghĩa là đa số đang lỗ. NUPL được Adamant Capital phổ biến và liên quan trạng thái cảm xúc: trên ~0,75 là hưng phấn (overheat), gần 0 là sợ hãi/capitulation. Cuối 2024, NUPL của Bitcoin ~0,72 – báo hiệu thị trường tăng, chưa tới cực đoan. Khi vào vùng đỏ "tham lam", nghĩa là Market Cap tăng rất nhanh khi chưa ai bán ra, tiềm năng phân phối lợi nhuận. Ngược lại, NUPL giảm mạnh là tín hiệu tích lũy.
• Market-Value-to-Realized-Value (MVRV) Ratio. MVRV = Market Cap / Realized Cap. So sánh giá trị thị trường hiện tại với tổng giá vốn của toàn bộ coin. MVRV cao nghĩa là giá trị thị trường vượt xa giá vốn – hàm ý có nhiều lãi chưa thực hiện; thấp nghĩa là giá về gần hoặc thấp hơn giá vốn. Theo Glassnode, MVRV >~3,5/4 thường trùng với đỉnh lớn (phân phối mạnh); xuống dưới 1 (Market Cap thấp hơn Realized Cap) báo đáy và bị định giá thấp. Trên thực tế, MVRV tăng dần cảnh báo vùng "nóng"; giảm dần báo lỗ chưa thực hiện tăng và có thể mua vào.
• Spent Output Profit Ratio (SOPR). SOPR xem xét những coin được chi tiêu (spent output) và đo tỷ lệ giá bán/giá mua của chúng. Công thức: SOPR = (tổng USD của các coin bán ra)/(tổng USD giá mua gốc). SOPR > 1 nghĩa là coin bán ra có lãi; SOPR < 1 là bán lỗ. SOPR hữu ích để phát hiện hành vi chốt lời hàng ngày. Glassnode lưu ý, giá trị SOPR cao liên tục báo giai đoạn phân phối tăng giá (nhiều người chốt lãi), SOPR tiệm cận hoặc dưới 1 báo hiệu thị trường suy yếu, capitulation. Trong đợt tăng 2024, SOPR nhiều lần bật trên 1 khi nhà đầu tư bán chốt lời, còn khi điều chỉnh thì SOPR về gần 1 tức chủ yếu người bán là đang lỗ.

Các chỉ số on-chain liên quan khác như Realized Price/Cap (giá/vốn trung bình mua vào) và số lượng địa chỉ có lãi, nhưng NUPL, MVRV và SOPR là tiêu chuẩn phổ biến nhất. Kết hợp ba chỉ báo này cho góc nhìn toàn diện về PnL toàn mạng lưới. Bảng tóm tắt nhanh ý nghĩa các chỉ số:

Ứng dụng dữ liệu PnL vào quyết định giao dịch

Trader và nhà phân tích sử dụng các chỉ số lãi/lỗ thực hiện & chưa thực hiện để canh thời điểm mua hoặc bán Bitcoin. Một số ứng dụng thực tế gồm:

• Xác định vùng mua: Thời gian dài với lỗ chưa thực hiện lớn hoặc khả năng sinh lãi thấp thường là cơ hội mua Bitcoin. Ví dụ, SOPR dưới 1 (coin bán chủ yếu lỗ) hay tỷ lệ địa chỉ lãi thấp thường báo thị trường bán quá mức. Lịch sử cho thấy các giai đoạn này đi trước đợt phục hồi. MVRV về gần 1 hay NUPL tiệm cận 0 cũng báo trạng thái cực sợ - thường là đáy, là điểm vào của nhà đầu tư thông minh.
• Phát hiện thị trường quá nóng: Khi các chỉ số PnL báo tín hiệu hưng phấn cực đại, trader thường tranh thủ chốt lời. NUPL gần 1, MVRV cao vượt lịch sử, hoặc SOPR >> 1 liên tục là cờ đỏ. Nếu NUPL vào vùng euphoria hoặc SOPR cao nhiều ngày liên tiếp, nhiều chuyên gia coi đó là lúc thị trường đạt đỉnh. CoinDesk (8/2025) ghi nhận dù Bitcoin đạt đỉnh mới, PnL thực hiện lại thấp – cho thấy holder chưa xả mạnh, rally còn dư địa. Nếu ngược lại (lãi thực hiện tăng mạnh), đó có thể là tín hiệu tạo đỉnh.
• Theo dõi dòng tiền của holder dài hạn (LTH): Dữ liệu Glassnode chứng minh LTH chính là nhóm thúc đẩy lãi thực hiện ở cuối các chu kỳ tăng. Khi LTH bán mạnh (biểu đồ nhị phân cho thấy nhiều ngày phân phối), thị trường thường sắp hết sóng tăng. Các trader sử dụng điều này để xác định vị thế chu kỳ: nhiều ngày LTH bán thường trùng giai đoạn cuối cuộc rally lớn.
• Sử dụng công cụ tính lãi & tracker: Ở cấp độ cá nhân, các công cụ như máy tính lợi nhuận BTC giúp trader tính lãi/lỗ từng vị thế theo mức giá kỳ vọng. Tích hợp thông tin này với chỉ số on-chain tạo bức tranh tổng thể. Ví dụ, bạn tính lãi chưa thực hiện $10k, nhưng dữ liệu on-chain báo toàn thị trường đang có lãi lịch sử – nên cảnh giác với khả năng điều chỉnh.
• Quản lý rủi ro: Theo sát PnL giúp kiểm soát rủi ro. Có thể đặt lệnh stop-loss dựa trên mức lỗ chưa thực hiện tối đa có thể chịu, hoặc tái cân bằng khi NUPL chạm ngưỡng lớn. Biết khi nào đám đông thua lỗ giúp canh mua ngược sóng, đám đông đang lãi thì nên bán bớt.

Trên thực tế, chiến lược trade Bitcoin ngày càng tích hợp các phân tích này. Ví dụ, lên kế hoạch mua vào khi SOPR < 1, NUPL ở vùng sợ hãi (kỳ vọng đảo chiều); hoặc bán ra khi MVRV lên vùng đỏ. Nhiều quyết định được tự động hóa hay đặt cảnh báo qua nền tảng on-chain. Cần lưu ý các chỉ báo như realized cap, NUPL, MVRV, SOPR không dự đoán chính xác giá, mà chỉ báo trạng thái cực đoan tâm lý thị trường – phù hợp để hỗ trợ "khi nào" vào/ra chứ không đảm bảo chắc chắn.

Vùng cung cầu của Bitcoin (nguồn)

Làm thế nào để theo dõi lãi/lỗ thực hiện và chưa thực hiện?

Lợi nhuận Crypto & Báo cáo Thuế

Đặc biệt với trader, thao tác thủ công kiểm soát toàn bộ giao dịch là bất khả thi. Không báo cáo đúng lãi/lỗ crypto có thể bị coi là gian lận với cơ quan thuế. Do đó, nhiều nhà đầu tư chọn dùng công cụ & nền tảng hỗ trợ thuế crypto để đảm bảo tuân thủ quy định.

Portfolio tracker và phần mềm thuế crypto là 2 dạng ứng dụng phổ biến nhất để quản lý PnL đã/thực hiện. Các nền tảng như Delta, CryptoCompare, Blockfolio v.v... là ví dụ về công cụ đa năng cho trader crypto, ngoài ra còn nhiều lựa chọn khác trên thị trường.

Nhiều công cụ cũng giúp tối ưu hóa vị thế thuế nhờ theo dõi PnL chưa thực hiện. Tax-loss harvesting (tối ưu hóa lỗ thuế) cho phép bạn chủ động bán một số vị thế ghi lỗ để giảm gánh nặng thuế thu nhập vốn.

Lưu ý, một số nền tảng thuế crypto chỉ hỗ trợ các khu vực pháp lý nhất định, hãy kiểm tra kỹ trước khi chọn sử dụng.

Kết luận

Cần lưu ý rằng quy định về thuế crypto rất khác biệt tại mỗi quốc gia/vùng lãnh thổ. Bài viết này mang tính tổng quan, không thay thế tư vấn thuế chuyên nghiệp. Bạn phải chủ động tìm hiểu quy định tại nơi cư trú trước khi giao dịch tiền mã hóa.

Đến tháng 8/2025, khi Bitcoin đạt gần mức đỉnh lịch sử, lượng chốt lãi thực hiện vẫn trầm lắng, cho thấy thị trường còn nhiều niềm tin. Trader muốn mua vào nên kiên nhẫn đợi khi các chỉ báo giảm nhiệt (SOPR, NUPL đi xuống), còn ai muốn bảo toàn lãi nên theo dõi giai đoạn lãi chưa thực hiện ở mức rất cao để cân nhắc chốt lời. Nhìn chung, các chỉ số Realized/Unrealized PnL là công cụ mạnh mẽ cho nhà đầu tư crypto, cung cấp góc nhìn thị trường sâu hơn ngoài phân tích giá.

Mở khóa thu nhập thụ động với Phemex Earn

Muốn làm nhiều hơn với crypto? Phemex Earn mang đến giải pháp an toàn, dễ dàng giúp bạn gia tăng tài sản. Nhận lãi suất APY hấp dẫn & cạnh tranh trên nhiều loại tài sản như Bitcoin, Ethereum, stablecoin và nhiều crypto khác.

Đây là cách thông minh nhất để tài sản của bạn sinh lời trong khi trade, hold hoặc quan sát thị trường.

Xem lãi suất APY mới nhất và bắt đầu kiếm lời ngay hôm nay!