Bitcoin nổi tiếng với sự biến động mạnh mẽ – những dao động giá thường xuyên và đôi khi kịch tính đã khiến cả nhà đầu tư hào hứng lẫn những người hoài nghi phải dè chừng. Về mặt tài chính, biến động (volatility) chỉ mức độ biến đổi về giá của một tài sản theo thời gian. Biến động cao có nghĩa rằng giá biến động lớn (tăng hoặc giảm mạnh), trong khi biến động thấp nghĩa là giá duy trì khá ổn định. Bitcoin (BTC) từ khi ra đời, đã thể hiện mức độ biến động lớn hơn nhiều so với hầu hết tài sản truyền thống như cổ phiếu hay vàng. Biến động chính là con dao hai lưỡi: tạo ra cơ hội kiếm lời lớn cho các trader trong thời gian ngắn, nhưng cũng đồng nghĩa với nguy cơ tụt dốc sâu, đưa ra nhiều rủi ro cho nhà đầu tư. Việc hiểu rõ về biến động của Bitcoin – vì sao xảy ra, cách đo lường và quản lý thế nào – là kiến thức thiết yếu cho bất cứ ai muốn tham gia thị trường crypto.
Biến động là gì?
Tài sản biến động và phi biến động (Nguồn: masterthecrypto.com)
Bitcoin nổi tiếng với mức biến động không kiểm soát, và đây cũng là lý do khiến nhà đầu tư mới thường e dè bước chân vào thị trường crypto. Biến động đóng vai trò quan trọng trong mọi thị trường: biến động càng cao thì rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng càng lớn.
Nếu thị trường gần như không biến động, nhà đầu tư sẽ không thể mất hay kiếm được nhiều tiền. Ở thị trường chứng khoán, biến động cực mạnh là điều khá hiếm. Nhưng ở crypto, điều này xảy ra thường xuyên. Những đợt biến động cao tạo ra cơ hội tốt để nhà đầu tư bán tài sản tại mức giá cao hơn mức mua vào.
Với Bitcoin, không ít người đã mất hàng triệu USD chỉ sau một đêm vì biến động mạnh, nhưng cũng nhiều người trở thành tỷ phú nhờ đó. Biến động của Bitcoin thực sự là “con dao hai lưỡi” – nó có thể mang lại lợi nhuận lớn hoặc đẩy bạn tới nguy cơ mất trắng. Đầu tư vào tài sản biến động mạnh như Bitcoin đòi hỏi sự cẩn trọng và nghiên cứu kỹ lưỡng.
Đo lường biến động thị trường như thế nào?
Biến động thị trường chứng khoán thường được đo lường bằng chỉ số Cboe Volatility Index (VIX). Giá trị từ 12 đến 20 được xem là thấp, trên 30 được coi là cực kỳ biến động.
Biến động trên thị trường chứng khoán ổn định hơn nhiều so với crypto. Ví dụ, VIX duy trì mức ổn định từ 2004-2007, nhưng khi khủng hoảng tài chính 2008 nổ ra, VIX leo lên 89,53 (tháng 10/2008) rồi nhanh chóng về lại mức 22,27 chỉ sau một năm. Sau đó là một giai đoạn dài ổn định cho đến khi đại dịch Covid-19 xuất hiện năm 2020 làm biến động tăng trở lại.
Có chỉ số đo biến động nào cho Bitcoin không?
Biến động của Bitcoin được đo lường qua Bitcoin Volatility Index. Chỉ số này đo biến động lịch sử (historical volatility) của Bitcoin bằng cách tính “độ lệch chuẩn lợi nhuận hàng ngày trong khung 30 và 60 ngày gần nhất”.
Tháng 6/2021, khi giá Bitcoin rớt xuống dưới 30.000 USD, chỉ số biến động 30 ngày và 60 ngày của nó đã đạt mức cao nhất kể từ tháng 4/2020. Không có chuẩn mực chính thức xác định thế nào là “quá biến động”, nhưng chỉ cần nhìn vào biểu đồ giá Bitcoin 10 năm qua, ai cũng thấy nó bất ổn hơn nhiều so với cổ phiếu.
Chỉ số biến động 30 ngày (nguồn: Phemex)
Đo lường biến động của Bitcoin
Để định lượng biến động của Bitcoin, các chuyên gia sử dụng nhiều chỉ số:
Biến động lịch sử (Realized Volatility): Đo biến động giá quá khứ, thường biểu diễn dưới dạng phần trăm theo năm. Ví dụ, nếu biến động 30 ngày của Bitcoin là 60%, điều này nghĩa là trong một năm tiếp theo, giá có thể dao động tăng/giảm 60%. Biến động lịch sử của Bitcoin thường ở mức 50–100%, cao hơn nhiều so với vàng (10–15%) hoặc các chỉ số chứng khoán lớn (15–25%).
Biến động ẩn (Implied Volatility): Lấy dữ liệu từ giá quyền chọn, phản ánh kỳ vọng biến động tương lai của thị trường. Ví dụ, tháng 8/2025, biến động ẩn khoảng 26% nhưng đã nhảy vọt lên 37% khi thị trường biến động mạnh. Biến động ẩn tăng cao có thể cho thấy sắp có đột phá về giá.
Các chỉ số biến động: Như DVOL hay BitVol theo dõi biến động ẩn, giúp việc giám sát biến động thị trường thuận tiện hơn. Ví dụ, BitVol ở mức 80 đồng nghĩa với biến động ẩn tính theo năm là 80%.
Để tính toán biến động, người ta lấy lợi nhuận logarit hàng ngày của BTC, tính độ lệch chuẩn trong một thời kỳ xác định rồi quy đổi ra theo năm. Ví dụ độ lệch chuẩn 3% mỗi ngày trong 30 ngày, sẽ tương đương khoảng 57% theo năm.
Biến động của Bitcoin mang tính chu kỳ, các đợt biến động mạnh thường nối tiếp nhau. Giai đoạn cuối 2020–2021 là thời kỳ biến động bùng nổ, trong khi đầu 2022 lại có sự biến động giảm mạnh. Nắm rõ các mô hình này giúp trader xây dựng chiến lược hiệu quả.
Một cách tổng quan, biến động 60 ngày của Bitcoin thường ở mức 5–6% mỗi ngày (tương đương 80–95% mỗi năm), nhưng cũng dao động rất mạnh tùy từng giai đoạn thị trường. Các chỉ số này giúp có cái nhìn sát hơn về những đợt sóng mạnh trên thị trường.
Vì sao Bitcoin lại có mức biến động lớn?
Khoảng tháng 10/2017 đến tháng 1/2018, biến động của Bitcoin đạt mức 8%, gấp đôi so với đầu năm 2020. Tháng 4/2021, Bitcoin giao dịch ở mức 65.000 USD, nhưng tới tháng 7 – sau khi Trung Quốc cấm các trang trại đào coin và Elon Musk lên tiếng chỉ trích tác động môi trường của Bitcoin – giá đã rơi xuống dưới 30.000 USD.
Để hiểu rõ hơn nguyên nhân khiến giá Bitcoin dao động mạnh, cùng điểm qua các yếu tố sau:
- Thiếu sự điều tiết: Khác với nhiều thị trường tài chính, thị trường crypto không có cơ quan trung ương nào có thể can thiệp khi biến động quá lớn. Khi chưa có luật chống thao túng thị trường riêng biệt, việc thao túng giá trên thị trường crypto diễn ra dễ dàng hơn, tạo điều kiện cho các kế hoạch đẩy/phá giá, đặc biệt là thông qua các group nhắn tin. Dù có luật chống lừa đảo chung, nhưng rất khó kiểm soát các nhóm “bơm xả (pump and dump)” trên nền tảng online.
- Ảnh hưởng của tin tức: Nói đơn giản, tin xấu khiến giá Bitcoin giảm, tin tốt khiến giá tăng. Ví dụ, khi Elon Musk tweet rằng Tesla sẽ ngừng nhận Bitcoin làm phương thức thanh toán, giá Bitcoin đã giảm 10%. Khi Tesla thông báo sẽ chấp nhận lại Bitcoin khi các mỏ đào dùng năng lượng sạch, giá đã hồi phục tăng 9,6%. Nhiều nhà đầu tư crypto ra quyết định dựa trên tin tức. Khi họ thấy tin tốt và giá tăng họ bị FOMO và đổ tiền vào mua.
- Cảm nhận cộng đồng và đầu cơ: Nhiều ý kiến cho rằng Bitcoin không có giá trị nội tại, mà giá trị đến từ niềm tin của cộng đồng. Là đồng tiền phi tập trung, giá Bitcoin chủ yếu dựa vào sự kỳ vọng và đầu cơ. Khác với thị trường cổ phiếu – mua dựa trên hoạt động doanh nghiệp – đa phần người mua Bitcoin chỉ với hy vọng giá lên mà không quan tâm tới công nghệ phía sau, khiến việc đầu cơ và dự đoán giá càng mạnh. Đầu tư cổ phiếu còn có cổ tức, đầu tư Bitcoin không có gì đảm bảo lợi nhuận. Nếu niềm tin bị lung lay, giá Bitcoin có thể sụp đổ nhanh chóng. Đầu tư Bitcoin như một “trò đoán giá” – bạn sẽ lời nếu đoán đúng hướng, thậm chí bạn cũng có thể kiếm tiền bằng cách bán khống nếu giá giảm. Chính những hoạt động đặt cược mang tính đầu cơ này khiến Bitcoin biến động cực mạnh.
Biến động Bitcoin 30 ngày và 60 ngày (Nguồn: bitbo.io)
Những sự kiện lớn góp phần làm Bitcoin biến động mạnh?
Như đã đề cập, các sự kiện tin tức có thể tác động lớn đến giá Bitcoin. Sự kiện như các sàn giao dịch bị hack hoặc đề xuất siết chặt quản lý với Bitcoin đều có thể khiến giá dao động mạnh chỉ trong thời gian ngắn.
Năm 2013, ví dụ, Trung Quốc cấm giao dịch Bitcoin khiến giá rơi từ 1.200 USD về 840 USD. Năm 2016, khi lập trình viên Mike Hearn tuyên bố Bitcoin đã “chết” và rời khỏi cộng đồng, giá rơi từ 400 về 360 USD. Chỉ sau vài tháng, cú sập giá này được hồi phục và BTC lập đỉnh mới ở 1.220 USD.
Mới đây hơn, sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden tuyên bố sẽ tăng gấp đôi thuế lợi nhuận vốn với người thu nhập trên 1 triệu USD, giá Bitcoin đã rớt 5% xuống còn 48.886 USD – lần đầu xuống dưới 50.000 USD kể từ tháng 3/2021.
Có thể điều này sẽ khác khi Bitcoin được chấp nhận rộng rãi, nhưng hiện tại, biến động giá dựa vào tin tức vẫn rất phổ biến.
So sánh biến động Bitcoin với các tài sản khác
Để hiểu mức biến động của Bitcoin, hãy so sánh với các loại tài sản khác:
Cổ phiếu: S&P 500 có biến động bình quân năm khoảng 15%, trong khi Bitcoin dao động từ 60–100%. Cổ phiếu tăng/giảm 2% một ngày đã là lớn, với Bitcoin, dao động 5–10% mỗi ngày là chuyện bình thường. Trong thị trường gấu, cổ phiếu có thể giảm 20–30% trong nhiều tháng, Bitcoin có thể rơi mức này chỉ trong vài tuần hoặc nhanh hơn.
Vàng: Vàng được xem là tài sản lưu trữ ổn định, biến động 10–15%. Một ngày vàng dao động 5% là điều rất hiếm, trong khi Bitcoin hoàn toàn có thể biến động 5% chỉ trong vài giờ. Mức biến động cao khiến Bitcoin sở hữu lợi suất dài hạn tốt hơn, nhưng cũng khiến nhiều nhà đầu tư nghi ngờ liệu nó có phải là "vàng kỹ thuật số" như kỳ vọng.
Tiền pháp định: Các cặp tiền tệ lớn thường chỉ biến động 5–10% mỗi năm. Bitcoin không được chống lưng bởi ngân hàng trung ương nên biến động mạnh hơn nhiều – chỉ một tháng có thể dao động hơn các cặp tiền lớn trong cả năm.
Các loại tiền điện tử khác: Nhiều altcoin còn biến động mạnh hơn cả Bitcoin, đặc biệt các đồng vốn hóa nhỏ có thể tăng/giảm 20% mỗi ngày. So với altcoin, Bitcoin lại có mức biến động thấp hơn nhiều mã khác.
Khả năng tương quan lúc thị trường căng thẳng: Tương quan giữa Bitcoin và các tài sản rủi ro khác thường tăng cao khi thị trường gặp biến động lớn như hồi tháng 3/2020. Còn ở những giai đoạn bình lặng, Bitcoin có thể di chuyển độc lập so với cổ phiếu, ứng xử đan xen giữa “risk-on” và “risk-off” tùy thời điểm.
Tổng kết, biến động cao của Bitcoin thường đi cùng mức sinh lời hấp dẫn nhưng rủi ro cũng lớn không kém. Khi vốn hóa thị trường tăng, nhiều người kỳ vọng rằng biến động Bitcoin sẽ giảm dần, dù thực tế hiện tại vẫn còn rất lớn.
Làm thế nào để tận dụng biến động của Bitcoin để kiếm lợi nhuận?
Biến động cao có thể khiến bạn bối rối nếu mới tham gia thị trường crypto, nhưng đa số đồng ý rằng đây chưa hẳn là điều xấu. Nếu có chiến lược đúng, bạn có thể tận dụng sự biến động này để tối ưu hóa lợi nhuận.
Đầu tư dài hạn (Long) và bán khống (Short) Bitcoin
Phần lớn nhà đầu tư chọn hướng “an toàn” là mua và giữ lâu dài chờ giá lên. Nhưng cũng có nhiều người thích giao dịch ngắn hạn để “lướt sóng” kiếm lời nhanh. Giao dịch ngắn hạn, việc dự đoán sóng giá là khá thách thức. Khi giá giảm mạnh, dễ dẫn tới FOMO/FUD khiến nhiều người bán tháo và chịu lỗ. Nếu dự đoán được xu hướng, đầu tư ngắn hạn có thể sinh lời tốt hơn cả chiến lược giữ lâu.
Dù chọn hướng nào, việc đa dạng hóa danh mục là cần thiết. Nếu chỉ đầu tư vào riêng Bitcoin, mọi biến động tiêu cực của đồng coin này sẽ ảnh hưởng lớn tới toàn danh mục của bạn.
Xu hướng giảm biến động của Bitcoin (Nguồn: droomdroom.com)
Chiến lược giao dịch và phòng ngừa rủi ro với biến động của Bitcoin
Với trader, biến động Bitcoin vừa là rủi ro vừa là cơ hội. Các phương pháp chủ đạo gồm:
Swing Trading: Lướt sóng theo các đợt tăng/giảm trung hạn, dựa trên phân tích kỹ thuật để nhận diện điểm đảo chiều. Thường nhắm mua khi thị trường giảm 10–15% và bán ở đỉnh, sử dụng chỉ báo như Bollinger Bands để xác định vùng điều chỉnh. Kỷ luật đặt stop-loss là then chốt để giới hạn lỗ.
Day Trading và Scalping: Day trader tập trung vào sóng giá trong ngày, thường dùng đòn bẩy để gia tăng lợi nhuận. Giao dịch crypto 24/7 mang lại nhiều cơ hội, nhưng cũng đồng nghĩa với rủi ro cao – chỉ cần một bước đi sai, có thể trắng tay rất nhanh.
Chiến lược Arbitrage hoặc thị trường trung tính: Trader chuyên nghiệp có thể tận dụng quyền chọn hay arbitrage để kiếm tiền từ biến động mà không cần bắt đúng xu hướng. Ví dụ, mở vị thế long straddle khi sự kiện có thể tạo biến động giá mạnh, hoặc bán quyền chọn khi biến động ẩn bị định giá quá cao.
Phòng ngừa rủi ro với phái sinh: Nhà đầu tư dài hạn có thể hedge tài sản bằng cách bán khống futures hoặc mua put options, bảo vệ giá trị khỏi các đợt giảm sâu (dù cần trả phí chi bảo hiểm rủi ro này).
Quản trị rủi ro: Thành bại với thị trường biến động cao nằm ở kiểm soát rủi ro. Nên giới hạn mức rủi ro tối đa cho từng lệnh, dùng stop-loss/take-profit, tránh dùng đòn bẩy quá lớn để đủ sức chịu các biến động bất lợi.
Kiểm soát tâm lý giao dịch: Kiểm soát cảm xúc là yếu tố sống còn, trader thành công luôn xây dựng trước kịch bản để tránh mua bán theo cảm tính khi thị trường biến động mạnh.
Những ai cần cẩn trọng với biến động của Bitcoin?
Biến động cao của Bitcoin không phù hợp với tất cả mọi người. Nếu bạn là người chấp nhận rủi ro, Bitcoin có thể hấp dẫn và biến động lại là lợi thế. Nhưng nhà đầu tư lớn tuổi, khẩu vị rủi ro thấp nên chọn các tài sản ổn định hơn như trái phiếu.
Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp thấy quá mạo hiểm khi nhận Bitcoin làm phương thức thanh toán do phải quy đổi ngay sang tiền pháp định. Giá trị Bitcoin có thể biến động mạnh trong khoảng thời gian từ lúc nhận đến lúc quy đổi, khiến doanh nghiệp gặp rủi ro lớn về tỷ giá, và nhiều đơn vị không thể chấp nhận sự bất ổn này.
Kết luận
So với cổ phiếu và các tài sản truyền thống, Bitcoin vẫn còn non trẻ và là tài sản kỹ thuật số. Khi được chấp nhận rộng hơn, biến động giá được kỳ vọng sẽ giảm bớt. Biến động thấp sẽ hạn chế cơ hội ăn ngắn trong ngày của trader, nhưng lại giúp Bitcoin thu hút nhà đầu tư tổ chức vì mức độ “an toàn” như cổ phiếu truyền thống. Biến động là một phần không tách rời trên hành trình của Bitcoin, thường bắt buộc nhà đầu tư giai đoạn đầu phải chịu những biến động giật cục vừa là thách thức vừa là cơ hội lớn. Với trader thì biến động là nơi sinh lời, còn người đầu tư dài hạn cần hiểu rằng các đợt sốc giá là đặc điểm tự nhiên của một loại tài sản mới trong quá trình định giá.
Một vài lưu ý quan trọng: hãy quản trị rủi ro tốt – cân nhắc giảm vị thế hoặc dùng các công cụ phòng hộ nếu cảm thấy không an tâm với khả năng lỗ; luôn cập nhật tin tức tác động đến thị trường; sử dụng stop-loss và đa dạng hóa danh mục để bảo vệ tài sản. Biến động của Bitcoin đang có xu hướng giảm dần nhưng trong tương lai gần, các cú sốc giá vẫn còn rất khó tránh khỏi.
