Özet
- Yüksek Frekanslı Alım Satım (High-Frequency Trading/HFT) Nedir: Yüksek Frekanslı Alım Satımcılar (HFT’ler), “algobot” adı verilen bilgisayar algoritmalarını kullanarak, neredeyse anlık zaman aralıklarında ortaya çıkan çok küçük fiyat farklılıklarından arbitraj kazancı elde ederler.
- Yüksek Frekanslı Alım Satımın Avantajları: Olağanüstü hız, yüksek işlem hacmi (turnover) ve emir-gerçekleşme oranları.
- Yüksek frekanslı alım satım etik mi? HFT’ler genellikle likiditeyi artırmak için kullanılsa da, gerçekleştirdikleri hız likiditenin çok hızlı bir şekilde kaybolmasına sebep olur. Bu “hayalet likidite”, yatırımcıların emir yerleştirmesini zorlaştırır ve küçük oyuncuları piyasadan uzaklaştırır.
Hisse senedi piyasası rahatına düşkünler için bir yer değildir. Odaklanma ve her türlü duruma soğukkanlılıkla tepki verebilme yetisi gerektirir. Her gün dünya genelinde trilyonlarca dolarlık payların el değiştirdiği bu ortamda, hata yapmaya pek yer yoktur.
Sağlıklı finans piyasalarının temel özelliklerinden biri likiditedir. Bir varlığı kimse almak istemiyorsa hiçbir değeri olmaz. “Piyasa yapıcı” dediğimiz aracılar, çeşitli fiyat seviyelerinde alım/satım fırsatları sunarak likidite sağlar ve bundan bir ücret karşılığında gelir elde ederler. Yıllar içinde piyasalar hızlanıp büyüdükçe, bu aracılar da evrilmiştir.
Yüksek Frekanslı Alım Satım (HFT) Nedir?
Bilgisayarlar henüz insan zekâsının tam yerine geçemese de, birçok işi insandan çok daha iyi yapabilmektedir. Yüksek Frekanslı Alım Satımcılar (HFT’ler), ‘algobot’ adı verilen bilgisayar algoritmalarını kullanarak, milisaniyeler mertebesinde oluşan çok küçük fiyat farklılıklarından arbitraj gelirleri elde etmeye odaklanır.
Yüksek frekanslı alım satım nasıl çalışır?
Göz kırpmaktan bile hızlı bir sürede HFT’ler, manuel piyasa yapıcıların verimsizliklerini azaltarak emir girip çıkarabilir ve kar elde edebilirler. Yüksek frekanslı alım satım algoritmaları esasen hedge fonlar ve kurumsal yatırım şirketlerinde kullanılsa da, botlar sayesinde bireysel yatırımcılar da kısmen olumlu etkilenmiştir.
Alış-satış (bid-ask) spread’leri yirmi yıl öncesine kıyasla çok daha düşüktür; bunda 2001 yılında hisse işlemlerinin küsuratlardan centlik fiyat yapısına geçmesinin de etkisi olmuştur. Yine de elektronik alım satım, piyasa likiditesini artırmıştır. Kanada’da 2012'de HFT’leri sınırlayan bir ücret getirildikten sonra alış-satış spread’lerinin %9 arttığı bulunmuştur.
Elbette HFT’nin her yönü olumlu değildir. Büyük ölçekli algoritmik alım satımın piyasalar ve bireysel yatırımcılar üzerindeki uzun vadeli etkileri hâlâ tam net değildir. Alış-satış spread’leri azalsa da, belirli bir eşiğin üzerindeki likidite için azalan getiriler olabilir.
HFT’lerin Tarihi
New York Menkul Kıymetler Borsası (NYSE), borsadaki mevcuttaki likidite kotasyonlarına rekabet katmak amacıyla Ek Likidite Sağlayıcılar (SLP) görevlendirmiştir. Ortalama bir SLP geri ödemesi kuruşun çok altındadır; ancak milyonlarca işlemin gerçekleştiği bir ortamda bu oldukça kârlı hale gelir.
ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), 1998'de otomatik işlem sistemlerine izin verdi ve yüksek frekanslı alım satım yaklaşık bir yıl sonra başladı. O dönem işlemler birkaç saniye sürerken, bu süre 2010’a gelindiğinde milisaniyelere indi. Bugün HFT’ler mikrosaniyenin yüzde birinde karar verebiliyor ve işlem hızında artış devam ettikçe, otomatik işlemler daha da hızlanmaktadır.
Algoritmik işlemlerin yükselişi (kaynak)
Yüksek Frekanslı Alım Satımın Avantajları
HFT’de Süper Yüksek Emir Gerçekleme Hızı
Yüksek Hacim ve Emir/İşlem Oranları
HFT’lerin Yurtdışı Piyasalarda Büyük Büyüme Potansiyeli
HFT’ler yurtdışında da büyük bir büyüme potansiyeli taşımaktadır. Dünya genelinde borsalar bu fikre daha açık hale gelirken, bazıları destek sağlamaya başladı. Fakat, borsalar HFT’lere adil olmayan bir zaman üstünlüğü sunduğu için açılan davalar mevcut ve muhalefet giderek güçleniyor.
2012’de Fransa, HFT’lere özel bir vergi duyuran ilk ülke oldu; hemen ardından İtalya geldi. 2014’te Hazine piyasasında ani volatilite üzerine yapılan bir çalışma ise, oynaklık için tek bir sebep belirlememiştir. Çalışma, gelecekte HFT’lerin piyasalarda risk oluşturabileceğini, ancak nasıl ve ne kapsamda olacağını ortaya koyamamıştır.
HFT'de Yüksek Hakimiyet
Kriptoda Yaygın HFT Stratejileri
HFT (Yüksek Frekanslı Alım Satım), kripto piyasalarına özgü farklı strateji türlerini içerir. Başlıca yaklaşımlar şunlardır:
- Arbitraj Alım Satımı: Aynı varlığın farklı borsalardaki fiyat farklarından yararlanmak. Detaylar:
- Borsa Arbitrajı: Bir borsadan ucuza alıp, başka bir borsada pahalıya satmak.
- Üçgen Arbitraj: Üç farklı işlem çiftinde oluşan fiyat uyuşmazlıklarından faydalanmak (Örn: ETH -> BTC -> USDT).
- Çapraz Sınır Arbitrajı: Bölgesel fiyat farklarını kullanmak, ancak bu daha yavaş işlemler içerebilir.
- Piyasa Yapıcılık (Market Making): Aynı anda alım ve satım limit emirleri girerek likidite sağlamak ve aradaki spread’den kazanç elde etmek. HFT piyasa yapıcılar, piyasa dalgalanmalarına göre sürekli emirlerini yeniden ayarlarlar.
- Momentum Ateşleme / Trend Takibi: Kısa vadeli momentum değişimlerini tespit ederek, ani alım/satış dalgalarında işlem açıp mikro trendlerden kar sağlamak.
- Ortalama Dönüş / İstatistiksel Arbitraj: Fiyatların normdan (ortalama ilişkilerden) sapmasını tespit edip, bunların eski seviyelerine döneceği varsayımıyla pozisyon almak.
- Emir Defteri Analitiği: Gerçek zamanlı emir defteri verisini analiz ederek büyük emirleri veya eğilimleri öngörmek. Bu strateji kimi zaman agresif ticaret sınırına kadar gidebilir, ancak kamuya açık bilgiler üzerinden yürütüldüğünde yasaldır.
- Gecikme Arbitrajı (Latency Arbitrage): Farklı borsalar arası piyasa bilgisindeki gecikmelerden faydalanmak. HFT topluluğunda tartışmalı bir yöntemdir.
Bu stratejiler, kripto pazarında HFT’nin dinamik ve son derece hızlı doğasını öne çıkarır.
Arbitrajın işleyişi (kaynak)
Yüksek Frekanslı Alım Satımda Kullanılan Algoritmalar Nasıl Çalışır?
Büyük yatırım fonları veya sigorta şirketleri tarafından verilen yüksek hacimli emirler hisse fiyatlarını ciddi şekilde etkileyebilir; algoritmik alım satım ise bu etkiyi azaltmayı, büyük emirleri çok sayıda küçük işleme bölerek başarmayı hedefler. HFT’lerin temelinde çok sayıda emir olduğu için, hem fiyat keşfi hem de fiyat oluşum süreci açısından katkı sağlarlar.
Ayrıca bu sistemlerdeki algoritmalar, emir gönderim takvimini adaptif biçimde yönetmek, gerçek zamanlı veri akışlarını okumak, alım satım sinyallerini kaydetmek ve arbitraj fırsatlarını bulmak için kullanılır. Hatta bu “algobot’lar” artık piyasa trendi tahmini ve haber analiziyle de otomatik işlem açabilmektedir.
HFT algoritmaları, alış-satış spread’lerinden yararlanmak için iki taraflı emirler kullanır. Ayrıca, küçük emirleri ve işlem zamanlarını izleyerek büyük hacimli potansiyel işlemleri tahmin etmeye çalışır. Bu gibi durumlarda HFT algoritması, bekleyen büyük emirleri tespit edip fiyat ayarlaması yapabilir.
Yüksek frekanslı alım satım genellikle uzman firmalara mahsustur, bireysel traderlar açısından kullanımı neredeyse söz konusu değildir. HFT için en hızlı bilgisayarlar (sık ve pahalı donanım güncellemeleri dahil) gerekir. Ayrıca bu sistemler, borsa sunucularının mümkün olduğunca yakınında, yüksek maliyetli tesislerde barındırılır.
Gerçek zamanlı veri akışlarına erişim zorunlu olduğundan, en ufak bir gecikmenin önlenmesi gerekir; üstelik karşılıklı yarışta verimlilik için algoritmaların da çok hızlı olması şarttır.
Yüksek Frekanslı Alım Satımın Dezavantajları
Daha fazla likidite ve düşük alış-satış spread’leri piyasalar için harika olsa da, HFT’nin yatırımcılara her zaman gözle görülür olmayan bir maliyeti vardır. Bir borsa likidite oluşturmak için bir HFT firmasından hizmet alırsa, bu firmaya gelen emirleri diğerlerinden bir an önce gösterir ve piyasayı etkilemeden önce işlem hacmini öngörebilirler.
Büyük bir alış emri başka bir borsaya geldiğinde, HFT’ler diğer borsalardan hızlıca toplayıp daha yüksekten satabilir. Kimileri bunu ticari avantaj sağlamak olarak nitelendirir ve bunun borsadaki likiditeyi esasen artırmadığını savunur. Barnard Üniversitesi’nden Prof. Rajiv Sethi, buna “gereksiz finansal aracılık” adını vermiştir; yani HFT’ler piyasa etkinliği sağlamak yerine alıcı-satıcı arasına girerek ek maliyet yaratır.
Yüksek frekanslı trader’lar, diğer piyasa oyuncularını da korkutur çünkü kimse “para” demeye fırsat bulamadan işlem yapan bir robotla yarışmak istemez.
Ekonomistler buna “ters seçilim” (adverse selection) diyor; bu hem diğer HFT’leri, hem bireysel traderları etkiler. Yarışan HFT’ler, diğer algoritmaların tepkisini çekmek için sahte emir (spoofing) yaratabilirler. Spoofing, dışarıdan bakılınca manipülatif olsa da hâlen yaygındır.
Bazı eleştirmenler, HFT’lerin piyasa oluşturmaktan çok yönlü bahisler aldığını ve bunun likiditeyi düşürüp gün içi volatiliteyi artırdığını savunur. Ayrıca, HFT’lerin aslında finansal piyasalara anlamlı bir katkı sağlamadığını, rekabetin ise pahalıya mal olduğunu belirtirler. 2012’de Knight Capital, yeni kurulan bir yazılım sonucu yanlışlıkla 7 milyar dolarlık hisse alıp satmış ve 440 milyon dolar kaybetmiştir. Getco tarafından satın alınarak KCG Holdings’e dönüşse de, şirket hâlâ zorluklar yaşamaktadır.
HFT’nin büyümesindeki en büyük engeller kâr potansiyelindeki azalma, artan operasyonel maliyetler, regülasyon sorunları ve hata payının neredeyse sıfır olmasıdır.
Spread Networks, işlem hızını artırmak için Chicago-New York arasına 300 milyon dolar harcayarak fiber optik kablo döşemiştir. HFT mücadelesinde madalya yoktur: Rekabet stratejileri, hem diğer HFT’lerden hem sıradan yatırımcılardan daha hızlı olmaya dayanır. Bir HFT avantaj kazandığı anda, diğerlerinin aynı seviyeye gelmesi için yüksek harcama yapması şarttır; yoksa rekabete yenilirler.
HFT sadece hızlı veri transferine değil, aynı zamanda algoritmaların bu verilere tepki verme ve karar üretme hızına da bağlıdır. Daha verimli algoritmalar süreyi biraz iyileştirse de, dünyanın en parlak zekalarını “birkaç mikrosaniye avantaj” için harcamak insan kaynağında da sorgulanan bir uygulamadır. Uzmanlar, HFT’lerin arbitraj fırsat süresini 97 ms’den 7 ms’ye indirmesine rağmen, genel karlılığın değişmediğini not ediyor.
Teknolojik ilerleme alım satıma sayısız yeni imkan sağlarken, regülasyonlar buna ayak uydurmakta yavaş kalıyor. HFT’ler ve algoritmik trader’lar anında emir girerken, özellikle ilk dönemde bir grup firma devasa avantaj elde etti. HFT yaşlı piyasalarda fırsatları daraltsa da, gelişmekte olan piyasalarda büyük hacimli işlemlerle yeni fırsatlar yaratabilir.
Yüksek Frekanslı Alım Satımın Geleceği Nedir?
Yüksek frekanslı alım satım tartışmalı bir konudur ve yıllar içinde çokça eleştirilmiştir. Broker bayileri algoritmalarla yer değiştirdikçe, HFT’lerin milisaniyelik kararları piyasayı uzun süreli etkileyebilir.
2010’da Dow Jones Sanayi Endeksi, yirmi dakika içinde yüzde 10 (bin puan) ile tarihinin en sert gün içi düşüşünü yaşadı ve ardından hızla toparlandı. Hükümet soruşturması, bu çöküşü tetikleyen şeyin devasa bir HFT emri olduğunu ortaya çıkardı.
HFT’ler genellikle likidite sağlamak için kullanılsa da, işlemlerin aşırı hızlı olması likiditenin neredeyse anında yok olmasıyla sonuçlanır. Bu “hayalet likidite”, yatırımcıların emirlerini yerleştirmesine engel olur ve küçük oyuncuları piyasadan eleyebilir. Buna çözüm olarak, borsalar bilgi akışını HFT’lere geciktirebilir veya sürekli emir yerine, dönemsel toplu açık artırmalar kullanabilir.
Böylece, alım satım penceresinin daha kontrollü yönetilmesi mümkün olur ve teklifler milisaniyede eriyip gitmez. HFT’lerin piyasalar üzerindeki gerçek etkisi ölçmek zordur; yine de daha iyi piyasa yapıları tasarlanırsa, HFT’lerin zararlı etkisi azaltılıp alım satım genel anlamda iyileştirilebilir.
DeFi Arbitraj Örneği (kaynak)
Kripto HFT Alanında Son Gelişmeler (2023–2025)
2023-2025 dönemi, kripto piyasasında algoritmik ve yüksek frekanslı alım satım açısından oldukça hareketli geçti. Öne çıkan gelişme ve trendler şunlardır:
Kurumsal Akış ve Büyük Oyuncular: Jump Trading, DRW (Cumberland), Citadel Securities vb. geleneksel yüksek frekanslı işlem firmaları kripto piyasasına daha fazla girerek kilit likidite sağlayıcıları haline geldi. Jump Crypto 2022’deki Wormhole köprüsü hack’ine özellikle hızlı yanıt verdi. Ancak büyüme, ABD Emtia Vadeli İşlemler Komisyonu’nun (CFTC) bazı ticari uygulamaları soruşturmasına da sebep oldu; bu da regülasyonların geleneksel piyasalardaki gibi sıkılaşacağına işaret ediyor. 2025’e gelindiğinde, kripto alım satımı büyük quant firmaların egemenliğine girerek profesyonellik seviyesini artırırken kimi riskleri de beraberinde getirdi.
Regülatif İlgi ve Yönergeler: Küresel düzenleyiciler, kripto piyasalarında algoritmik işlemleri mercek altına aldı; borsalar manipülatif işlemler için gözetim sistemleri kurmaya başladı. ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) 2023-2025 arasında çeşitli platformlardaki haksız işlemleri önlemek adına önlem aldı. Asya borsaları ise gecikme adaleti için daha sıkı kurallar getirdi. Genel eğilim, kripto piyasalarını mevcut piyasa suistimal yasalarına uyumlu hale getirmek yönünde.
Teknoloji Yarışı Sürüyor: Daha düşük gecikme (latency) yarışında borsalar, donanım hızlandırıcılar ve “kripto kolokasyon” (borsanın sunucularına coğrafi olarak yakın işlem sunma) gibi yöntemlerle mikro-saniyelik avantajlar kovalıyor.
İşlemde Yapay Zekâ ve Makine Öğrenimi: 2023-2025 arası birçok firma, yapay zekâ (AI) ve makine öğrenimini (ML) stratejilerinde denedi. HFT esasen hıza dayansa da, bazı firmalar kısa vadeli fiyat tahminleri ve strateji optimizasyonu için ML kullandı. Ultra kısa vadede çoğunlukla sade algoritmalar üstün gelse de, AI tabanlı geliştirmeler hem strateji üretiminde hem risk yönetiminde hızla benimseniyor.
DeFi’de HFT: Maksimum Çekilebilir Değer (MEV) kavramı önem kazandı; bu, firmaların Ethereum gibi platformlarda işlemlerin sıralamasını optimize etmesine dayanır. MEV hem olumlu (fiyat arbitrajı), hem olumsuz (sandviç saldırıları) yanlara sahiptir; bu yüzden DeFi topluluğu, koruyucu önlemler üzerinde çalışıyor. Merkezi finans HFT şirketleri de artık DeFi arbitrajına yönelmeye başladı.
Yeni Platformlar ve Rekabet: Algoritmik trader’lara yönelik yeni borsalar gelişmiş özellikler ve farklı emir türleriyle piyasaya çıktı. FTX’in çöküşünün ardından mevcut borsalar hizmetlerini iyileştirirken, merkeziyetsiz borsalar da zincir üstü emir defterleriyle HFT’ye kapı araladı.
Özetle, 2023-2025 dönemi HFT’nin kripto piyasalarının ayrılmaz bir parçası haline geldiğini gösterdi. Başlangıçta kriptoda tepkiyle karşılanan (botlar şüpheyle bakılıyordu) HFT, artık borsalar tarafından kilit likidite sağlayıcı olarak davet edilen bir oyuncuya dönüştü. Manzara profesyonelleşti; geleneksel finansal piyasalardaki uygulamaların çoğu şimdi kriptoda da mevcut. Buna karşın, kripto piyasaları yapısı gereği volatil ve zaman zaman bireysel yatırımcı duyarlılığına bağlı olduğundan, HFT algoritmaları beklenmedik riskleri hâlâ dikkatle yönetmek zorunda.
Register to get $180 Welcome Bonus!
