Enflasyon vs Deflasyon: Ne Anlama Gelirler, Farkları Nedir?

Enflasyon ve deflasyon, ekonomiye hem mikro hem de makro etkileri nedeniyle tartışmasız en önemli itibari para birimi ekonomik hareketleridir. Her ikisi de hem ulusal hem de küresel çapta bireylerin ekonomisini ve ekonomik panoramayı etkilediklerinden enflasyon ve deflasyonu anlamak büyük önem arz etmektedir. Ekonomik enflasyon ve deflasyon çeşitli tetiklemelerden ve nedenlerden ortaya çıkmaktadır ve ikisi birbirinden oldukça farklıdır.

Kripto paralarda fiat ekonomisinin kitlesel deflasyon ve enflasyonundan korunmak için tasarlanmış köklü unsurlar vardır. Bunlar, gömülü limit ile ne kadar coinin yaratılabileceğinin (maks 21 milyon BTC) kontrol edildiği Bitcoin (BTC) gibi örneklerde görülebilmektedir. Ancak BTC gibi sınırlı arza sahip coinler yine de deflasyonist varlıklar olarak sınıflandırılırlarken, Ethereum gibi sabit-olmayan arza sahip coinler enflasyonist varlıklar olarak sınıflandırılmaktadır. Deflasyon ve enflasyonu iyi kavrayabilmek için bu ikisinin neler olduklarını anlamak hayati öneme sahiptir.

Enflasyon ve Deflasyon Nedir?

Ekonomide Deflasyon Nedir?

Özünde deflasyon, ekonomide alım gücünde büyümeye yol açan ürün ve hizmet fiyatlarındaki düşüştür. Her ne kadar bu kulağa pozitif gelse de, deflasyon uzun zamandan beri ekonomistler için endişe nedeni olmuştur. Yüzeysel olarak baktığımızda bu, daha fazla şey alınabildiğinden veya aynı parayı kazanırken daha maliyetli alımlar gerçekleştirebildiklerinden tüketiciler için faydalı gözükmektedir. Ancak deflasyon küresel açıdan faydalı değildir.

Düşen fiyatlar sonucu birden fazla ekonomik sektör bundan olumsuz etkilenebilir.  Bunun açık bir örneği ise, deflasyon sebebiyle borç alanların başta aldıkları borçtan daha fazlasını ödemek zorunda olacağına işaret eden finans sektörüdür. Ayrıca deflasyon, yükselen fiyatlar etrafında spekülatif finansal piyasa faaliyetlerinde bulunan herkes üzerinde zararlı bir etkiye sahip olabilir.

Deflasyonun Sebepleri Nelerdir?

Deflasyonun en önemli ve sık görülen sebeplerinden biri para arzındaki azalmadır. Günümüzde para arzı çok büyük oranda Amerika Birleşik Devletleri’ndeki FED gibi merkez bankalarının etkisindedir. Para arzı ve kredi seviyelerindeki düşüş ve takibindeki ekonomik çıktılardaki azalmanın yokluğunda, fiyatların düşmesine yol açar. Dahası deflasyon genellikle yapay bir kaynaktan gerçekleşen uzun süreli parasal genişlemeler sonrasında ortaya çıkmaktadır.

Böyle bir olayın modern örneği 1930’da Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Büyük Buhran’da görülebilir. Buhran, ekonomik deflasyon temelinde bankacılıktaki finansal krizin neden olduğu para arzındaki sert düşüşten kaynaklanmıştır. Bu düşüş ödenmemiş borçlar ve genel panik sayesinde toplu çekimler ve ilişkili faktörlere bağlı olarak ciddi bankacılık yıkımları ortaya çıkarmıştır. Tüm bunlar sonrasında daha düşük likiditeye, iflaslara ve birçok bankacılık kuruluşunun kapanmasına yol açmıştır. Aşağıdaki grafik bu tarihsel olguyu özetlemektedir.

Bu grafik Büyük Buhran’daki Bankacılık Krizi sırasında askıya alınan toplam banka sayısını göstermektedir (Kaynak: Federal Reserve Bulletin)

Deflasyonun, düşen fiyatların nüfusun ürün ve hizmetlere olan toplam talebinin azalması ve artan verimliliğin belirtilen taleple eşleşmemesi gibi başka temel nedenleri de olabilmektedir. Bu, genellikle fiyatlarda düşüşe yol açar. Böyle bir ekonomik kayma genellikle devlet harcamalarının azalması, hisse piyasalarındaki aşağı yönlü hareket, nüfusun tasarruf etme arzusu ve faiz oranlarındaki artıştan kaynaklanır.

Fiyatlar, ekonomik çıktıların dolaşımdaki para ve kredi arzından daha yüksek bir büyüme hızına sahip olduğunda da doğal şekilde düşebilmektedir.

Dahası, operasyonel yenilikler ve artan verimlilik, daha düşük üretim maliyetleri, yani maliyet tasarruflarının fiyatları düşüreceği anlamına gelmektedir. Bu senaryo, farklılıkları olsa da fiyatlardaki genel deflasyona benzerdir — genel deflasyon da önceden gördüğümüz üzere fiyatların düşmesi sonrasında tüketici alım gücündeki artış anlamına gelmektedir.

Son olarak, para arzında bir azalma olduğu için hükümetler, işletmeler ve özel tüketiciler gibi kuruluşlar için deflasyonun bir sonucu olarak borç finansmanının cazibesi azalmaktadır. Öte yandan deflasyon, tasarrufa dayalı öz sermaye finansmanının ekonomik gücünde artışa yol açmaktadır. Deflasyona karşı enflasyona baktığımızda, tam tersi ekonomik eğilimlerin gerçekleştiğini görürüz.

Ekonomide Enflasyon Nedir?

Esasen enflasyon zaman içinde herhangi bir para biriminin alım gücündeki düşüştür. Bunun pratik örneği bir pound (İngiliz ölçü birimi) unun fiyatıdır: 50 sene önce bir pound 0.20$ iken şu anda pound başına 1.50$ gibi çok daha yüksek bir fiyata satılmaktadır. Yarım yüzyıldan uzun bir sürede gerçekleşen bu artışın nedeni ekonomik enflasyondur. Buradan enflasyonunun sayısal tahmininin çeşitli ürünlerin belli bir zaman dilimindeki ortalama fiyatlarına bakılarak görülebileceğini söyleyebiliriz. Belli bir zaman diliminde ölçülen fiyatların genel tırmanışı, para biriminin süreç başlangıcında olduğundan daha az alım gücüne sahip olduğu hakkında bir gösterge olabilir.

Bir para birimi değer kaybı yaşadığında, satın alım gücünde artışa ve düşüşe neden olur. Satın alım gücündeki bu düşüş tüm nüfusun yaşam maliyetlerini etkiler. Zaman içinde bu olgu, ekonomik büyümenin yavaşlamasına yol açar. Bununla birlikte, deflasyon gibi enflasyonun da dünya çapında aynı anda gerçekleşmesi gerekmediğini belirtmek önemlidir – dünya ekonomilerinin birbirine bağlı olması nedeniyle, belirli bir ulusal ekonomideki enflasyon ve deflasyon diğer ekonomileri etkileyebilir. Dahası, enflasyon ve deflasyona bakıldığında, deflasyon tam tersi bir olguya neden olur; fiyatlar düşer ve satın alma gücü artar.

Para Arzı’nın Enflasyon’a Etkisine 3 Örnek

Enflasyonist ekonominin en sık görülen habercisi ve nedenlerinden biri para arzındaki artıştır. Bu, sıklıkla rezerv hesap kredileri şeklinde piyasaya yeni para vererek gerçekleşir. Sonrasında bu para devlet tahvillerinin satın alınması yoluyla bankacılık sistemine aktarılır. Tahviller bankalar tarafından satın alınır. Bu aktivitenin enflasyonu nasıl etkilediği üç metodla açıklanabilir:

1. Talep-Artışı Etkisi: Bu durum, para ve kredi arzındaki bir artışın, belirli bir ekonominin üretim kabiliyetini aşan mal ve hizmetlere yönelik yüksek bir genel talep yaratması halinde ortaya çıkar. Bu olgu fiyat artışlarına yol açar. Dolaşımdaki paranın artması, tüketicilere daha yüksek satın alma gücüne sahip oldukları yanılsamasını vererek harcamaların artmasına yol açar. Bu durum arz ve talepte bir boşluk yaratma etkisine sahiptir, çünkü daha az arz ve daha fazla talep vardır ve bu da ekonomi genelinde fiyatların yükselmesine neden olur.
2. Maliyet Etkisi: Bu tür enflasyon, hammadde maliyetlerinin artması nedeniyle fiyatların yükselmesi durumunda ortaya çıkar. Daha yüksek petrol veya metal fiyatları gibi arz-bağlantılı unsurlar tarafından tetiklenir. Bu enflasyon türü de daha düşük ekonomik büyümeye yol açabilmekte ve insanların daha düşük yaşam standartlarında yaşamalarına neden olabilmektedir. Neyse ki bu tür enflasyonlar genellikle geçicidir.
3. Yerleşik Enflasyon: Enflasyonun bu türü nüfusun içindeki insanların mevcut enflasyonun gelecekte de devam edeceği beklentisine dayanmaktadır. Ekonomideki fiyat artışlarını gördükçe, bu modelin devam edeceği beklentisi içine girerler. Bu, onları uygun bir yaşam standardı sürdürmeye devam edebilmeleri için maaş artışları talep etmeye iter. Maaş artışları ürün ve hizmet fiyatlarını daha da fazla artırır. Bunun sonucunda maaş-fiyat döngüsü herhangi biri bir diğerini tetiklediği sürece devam eder.

Enflasyonun Temel Sebepleri Nelerdir?

Enflasyona neden olabilecek çeşitli faktörler bulunmaktadır:

• Yüksek emtia fiyatları: Benzin fiyatlarındaki artış benzer şekilde petrol fiyatlarını da artıracak ve şok dalgaları ulaşım sektöründe hissedilecektir. Benzin en önemli emtia olduğundan, daha yüksek fiyatlar sıklıkla maliyet-itişli enflasyonu getirir.
• Daha yüksek maaşlar: Maaşlar şirketler için en önemli maliyet kalemleri arasındadır. Maaşlardaki bir artış talepte artışa neden olacağı gibi, firmaların maliyetleri yükseleceğinden fiyatlarda da yükselişe yol açacaktır.
• Daha Yüksek Vergiler: Bu da ürün fiyatlandırmasında artışa neden olacaktır.
• Kar-itişli enflasyon: Şirketler belli bir endüstriyi tekelleştirmeleri halinde kendi menfaatleri için fiyatları artırabileceklerdir.
• Daha Yüksek Yiyecek Fiyatları: Bu özellikle gelişen ülkelerde enflasyonist ekonomi yaratmakla ilgilidir.

Enflasyon ile Deflasyon Arasındaki Fark Nedir?

Deflasyon ile enflasyon arasındaki fark basit anlamda para biriminin satın alım gücüne birbirlerine tamamen zıt etki edişleridir. Ekonomide düşük miktardaki enflasyon, ürünlere ve hizmetlere doğal bir talep olduğu anlamına geldiğinden ve bu da ekonomi için sağlıklı bir gösterge olduğundan olumlu bir durumdur. Küçük olsa da bir enflasyon mevcut değil ise deflasyon kolayca çıkabilir ve fiyatları düşürebilir — bu her ne kadar mikro seviyede olumlu gibi görünse de, örnek verecek olursak işletmelerin işçi çıkarmasına veya tamamen iflas etmelerine neden olabilmektedir. Bu tür bir hareket ekonomide negatif döngü yaratacaktır.

Deflasyon ile enflasyon arasındaki temel farklardan biri, deflasyonun para arzının düşürülmesi veya kredi ve borca bağlı faktörler nedeniyle ortaya çıkarken, enflasyonun talep ve arz faktörlerinden ortaya çıkmasıdır. Dahası, enflasyon ile deflasyonu karşılaştırırken bakılması gereken bir diğer önemli faktör, önceden de bahsettiğimiz üzere düşük enflasyonun ekonomi ve özellikle de üreticiler için sağlıklı olduğu kabul edilirken, deflasyonun ekonomi için kötü ancak tüketiciler için iyi kabul edilmesidir. Bir başka fark ise enflasyon oranının %2 olması halinde sağlıklı bir norm olarak kabul edilmesi, ancak negatif olması halinde (%0’ın altında) deflasyonist olmasıdır. Son olarak deflasyon ile enflasyonun sonuçları arasında büyük farklar bulunmaktadır. Enflasyon, paranın eşit olarak dağılmamasına neden olurken deflasyon şirketlerdeki yatırım ve harcamaların düşmesine, bunun sonucunda da işsizliğe sebep olmaktadır.

Enflasyon ve Deflasyon Kripto Paraları Nasıl Etkiler?

Kripto paralar, küresel ekonominin içinde olmadıkları ve farklı kuruldukları için itibari para birimlerine göre enflasyon ve deflasyonla daha farklı bir ilişkiye sahiptirler. Ancak halkın satın alım gücü dahilinde kripto para fiyatları itibari para deflasyonu ve enflasyonunda etkilenebilmektedir.

Enflasyon ve deflasyonun kripto paraları nasıl etkileyebileceği ve kripto paralarda nasıl işlediğini anlayabilmek için Bitcoin (BTC) örneğini ele alacağız. Öncelikle sabit arza sahip olduğundan BTC’nin deflasyonist bir para birimi oluşu not edilmelidir. Buna ek olarak Bitcoin arzını düşürerek enflasyonu azaltan, böylelikle talebi yukarı çeken yarılanma formunda önceden-programlanmış enflasyona sahiptir. Yarılanma, Bitcoin madencilik ödülleri yarılandığında gerçekleşmektedir. Aynı zamanda yeni kazılmış Bitcoin’in dolaşıma girdiği oranda Bitcoin’in enflasyon oranı da yarılanmaktadır.

Enflasyon sırasında para arzında yükeliş olur. Dolayısıyla dünya çapında küresel ekonomi içinde daha fazla para ve BTC’nin sayısı sabit olduğundan, Bitcoin’in itibari para birimi maliyeti artacaktır. Merkez Bankası’nın varlıklarının değeri ne kadar basılacağına izin vereceklerinin bir göstergesidir. FED internet sitesine göre varlıkların değeri 2007’de 1 trilyon $’dan 2021’de 8 trilyon $’ın üzerine çıkmıştır. Bu durum, doğal olarak Bitcoin’in genel anlamda yukarı yönlü trendiyle takip edilmiştir.

2004 ile 2020 arasında FED varlıkları. (Kaynak: fred.stlouuisfed.org)

Deflasyonist ekonomi olduğunda Bitcoin fiyatı düşmeye meyillidir. Bunun en yakın örneği COVID-19 pandemisinde gerçekleşmiştir. Aşağıdaki grafik pandemi sırasındaki Bitcoin fiyatını göstermektedir. Bu süre boyunca gerçekleşen deflasyonun nedeni sokağa çıkma yasağındaki insanların daha az harcarken, işletmelerin normal maliyetlerini devam ettirmeleri ve aynı envanterleri tutmalarıydı. Bitcoin fiyatı da buna paralel olarak düştü. Bunun nedeni bazı insanların Bitcoin’lerini çekerken diğerleri, pandemi sürekli olarak fiyatları aşağı çektiğinden bu çöküşü normal görmeleriydi. İtibari para arzının düşüşte olması halinde Bitcoin fiyatının da onu takip etmesi olasıdır.

Pandemi sırasında BTC fiyatlarındaki derin düşüşü gösteren bir grafik. (Kaynak: tradingview.com)

Akılda tutulması gereken önemli gerçek Bitcoin’in norm olarak para yaratımını takip ettiğidir. Bitcoin’i etkileyen enflasyonist ve deflasyonist trendler Bitcoin’i ile doğrudan örtüşmez ve genel olarak algılanmalıdır, çünkü Bitcoin talebinin de fiyata etkisi bulunmaktadır.

Sonuç

Bu analiz boyunca deflasyon ve enflasyonun hem itibari para birimleri hem de kripto paralar için hem olumlu hem de olumsuz yansımaları olabileceğini gördük. Deflasyon itibari para ekonomisi için genel olarak kötü kabul edilirken, küçük miktarda enflasyon sağlıklı görülmektedir. Öte yandan, kripto para birimleri farklı para birimi oluşturma ve kullanma yöntemlerine sahip olduklarından ve Bitcoin gibi bazılarının bunlara karşı periyodik olarak yarıya indirme gibi yerleşik koruyucu önlemleri olduğundan, enflasyon ve deflasyondan o kadar etkilenmezler.