Özet:
- Deneysel bir para türü olarak oluşturulan Bitcoin, yaratıcısının Küresel Finansal Krizden sorumlu olarak gördüğü bankalar olmadan çalışmak üzere tasarlanarak 2009 yılında dünyaya sunuldu.
- Bitcoin, herhangi bir emtia veya herhangi bir hükümete olan güvenle desteklenmez. Bunun yerine, matematik ile güvence altına alınmıştır. Bu nedenle herhangi bir tek merkezi varlığın kontrolüne ve ondan doğabilecek hataya tabi değildir.
- Bitcoin’in değeri her şeyden önce, giderek daha fazla insanın onun para olarak işlev görme potansiyelini görmesi gerçeğinden gelir; ona olan talep arttıkça değeri de artar.
Bitcoin Neden Oluşturuldu?
Bitcoin, bankalara karşı artan güvensizliğe ve paramızı nasıl idare ettiklerine yanıt olarak anonim bir kişi/grup tarafından yaratıldı.
Bitcoin teknik incelemesinin, bankaların kârlarını en üst düzeye çıkarmak için sorumsuz riskler aldıkları ve mali destekle kurtarılmaları gerektiği için vergi mükelleflerinin 700 milyar dolarlık parasıyla kurtarıldığı 2008 Küresel Mali Krizinden (GFC) hemen sonra yayınlanması tesadüf değildi.
Şubat 2009’da Bitcoin’in yaratıcısı/ları Satoshi Nakamoto bir çevrimiçi geliştirici forumunda şunları yazdı:
“Geleneksel para birimiyle ilgili temel sorun, sistemin işlemesi için gereken güvendir. Merkez bankasına para biriminin değerini düşürmemesi için güvenilmelidir, ancak itibari para birimlerinin tarihi bu güvenin ihlalleriyle doludur. Bankalara paramızı tutma ve elektronik olarak transfer etme konusunda güvenilmelidir, ancak onlar rezervlerde pek birşey bırakmadan paramızı çok sayıda kredi balonu olarak ödünç verirler.”
Küresel Mali Kriz sırasında milyonlarca insan işini ve evini kaybetti, ancak ABD’de kriz nedeniyle sadece bir genç bankacı hapse atıldı. Satoshi’nin gözünde, paramızı yönetmek için bankalara güvenme ihtiyacımız aynı zamanda onlara, paramızı bizim zararımıza olacak şekilde kontrol etme gücü verdi. Bitcoin, sıradan insanların bu gücü geri kazanması için bir araç olarak tasarlandı.
Bitcoin Ne İşe Yarar?
Kısaca söyleyecek olursak Bitcoin, değerin depolanmasını ve transferini çok daha verimli hale getirir. Günümüzde kullandığımız para merkezileştirilmiştir, yani hükümetler tarafından basılır ve bankalar tarafından yönetilir.
Dünyanın ilk merkeziyetsiz parası olan Bitcoin ise, dünyaya yayılmış bir bilgisayar ağı tarafından “çıkarılır” ve korunur. Bankaların, kredi kartlarının veya Stripe veya PayPal gibi diğer ödeme sağlayıcılarının katılımı olmadan, eşler arası bir şekilde birbirimizle doğrudan işlem yapmamızı sağlar.
Günümüzde çevrimiçi bir şey satın aldığımızda aşağıdaki adımlar gerçekleşir:
Mevcut çevrimiçi ödeme süreci, birden fazla üçüncü taraf içermesi nedeniyle maliyetlidir ve zaman alır (Kaynak: Chargebacks911)
Tüm bu adımlar, bir şeyden emin olmak için gereklidir: sipariş ettiğiniz ürün için ödeyeceğiniz paraya sahip olmanız. Diğer uçtaki satıcının size güvenmesi için hiçbir yöntem ve hiçbir sebep yoktur, ancak bankalardan kredi kartlarına ve ödeme işlemcilerine kadar tüm aracılar sayesinde işlemin kontrol edilmesi, doğrulanması ve gerçekleştirilmesiyle alım satım mümkün kılınır.
Bitcoin ile aradaki adımları şu şekilde atlayabilirsiniz:
Peki, ne kadar karmaşık olursa olsun, arka planda ne olduğu kimin/neyin umrunda?
Bitcoin’in Kullanıcılar için Avantajları
1) Pahalı bankacılık hizmeti ücretlerine son
Yukarıdaki şemada da gördüğümüz gibi, dünyanın diğer ucundaki birisine para göndermek çok fazla iş ve maliyet gerektiriyor. Satıcı ve diğer kurumlar tarafından uygulanan para birimi dönüştürme ücretleri, hizmet ücretleri ve işlem ücretleri bulunmaktadır.
Bir kripto para birimi olan Bitcoin, kriptografi ile saklanır ve doğrulanır; bu demektir ki, yönetilmesi için herhangi bir bankaya veya aracıya ihtiyaç duyulmaz. Bu kriptografik çalışma, sırayla, bir banka yerine dünya çapında merkeziyetsiz bir kullanıcı ağı tarafından gerçekleştirilir. Bu nedenle, Bitcoin çok daha düşük bir maliyetle hatta neredeyse sıfır ücretle para işlemlerini gerçekleştirir. Hatta, birisi bir keresinde yaklaşık 300 milyon dolar değerinde Bitcoin’i 1 saatten daha az bir sürede sadece 0,04 dolarlık bir ücret karşılığında transfer etti.
Tarihte ilk kez, insanlar yüksek ücretleri bertaraf ederek para transfer etmek için banka dışında başka bir araç kullanma seçeneğine sahipler. Dünya Bankası’nın sağladığı bilgiye dayanarak havale ücretlerinin şu anda her işlem için ortalama %6,09 olduğunu göz önüne alırsak, bu özellikle farklı ülkedeki ailelerine her ay önemli miktarda para göndermesi gereken yabancı işçiler için muazzam bir faydadır.
2) 7/24
Günümüzde, çevrimiçi para göndermek veya almak günler süren bir şey; bunun nedeni, işlemleri doğrulamak için gereken birden fazla katmanın bulunmasıdır. Ayrıca, bankalar hafta sonları ve resmi tatillerde çalışmamaktadır. Bitcoin’in böyle bir kesinti süresi yoktur; işlemler hacme bağlı olarak, bir kaç saniye ile en fazla bir saatin biraz üzerinde gibi kısa bir sürede gerçekleşir.
Ancak aşağıdaki iki faktör çok daha önemlidir. Bitcoin, paradan ve zamandan tasarruf etmenin ötesinde, onu nihai özgürlük parası olarak görenleri heyecanlandırdı.
3) Sansüre dayanıklı
Geleneksel merkezi bankacılık sistemleri ile işlemleriniz reddedilebilir veya hesabınız kapatılabilir. Örneğin, bir çok ülke Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesi nedeniyle Rusya’ya yaptırım uygulamaya başladığında, durumdan endişeli ebeveynler Rusya’da okuyan çocuklarına hiçbir şekilde para gönderemediler.
Buna karşılık, paranız olduğu sürece hiç kimse bir hesap oluşturmanızı veya dünyanın herhangi bir yerine Bitcoin göndermenizi engelleyemez. Hiçbir merkezi kurumun paranızı nasıl harcadığınız konusunda bir kontrol gücü yoktur. Tek ihtiyacınız olan bir akıllı telefon, internet bağlantısı ve alıcının Bitcoin adresi (e-posta adresine benzer bir şey).
Bu nedenle Bitcoin “izne dayalı olmayan” para olarak da tanımlanır, yani onu kullanmak için kimsenin iznine ihtiyacınız yoktur. Yine, istikrarlı ve gelişmiş ülkelerde yaşayan birçok kişi için belki büyük bir sorun değil, ancak küresel anlamda dijital olarak birikim, yatırım ve al-sat yapma imkanı olmayan yaklaşık iki milyar bankaya erişimi olmayan insan için potansiyel olarak hayat değiştiren bir özelliktir.
4) Enflasyonist olmayan değer saklama aracı
Son olaraksa, belki de Bitcoin’in en önemli değer önermelerinden biri olan arzın artırılamamasını konuşalım.
Günümüzde paranızı sadece bankada tutarsanız, o para enflasyon denen şey yüzünden zamanla değerini kaybedecektir. Enflasyon, mal ve hizmet fiyatlarının zaman içinde artması anlamına gelir. Enflasyon ayrıca, para biriktirdiğinizde, ne kadar çok çalışırsanız çalışın artan yaşam maliyetlerinin ek gelirinizi dengeleyeceği ve başladığınız seviyeye (belki daha da geriye) geri döneceğiniz anlamına gelir.
Enflasyona birkaç faktör neden olabilir, ancak çoğu ekonomist ve analist asıl nedenin piyasada çok fazla para dolaşması olduğu konusunda hemfikir. Bugün kullandığımız para, hükümetler tarafından basılıyor ve sürekli olarak daha fazlasını basmaktalar. Ne yazık ki, para da diğer birçok mal gibi arzı arttıkça değer kaybeder.
Yazar Saifedean Ammous, The Bitcoin Standard adlı kitabında şöyle diyor:
“Üretmesi kolay olan para, para değildir ve kolay üretilen para bir toplumu zenginleştirmez; tam tersine, zor kazanılan tüm servetini, üretilmesi kolay bir şey karşılığında satışa sunarak onu daha da yoksullaştırır.”
Öte yandan Bitcoin, 21 milyonluk bir sabit üst sınıra sahiptir ve bu nedenle arzı keyfi bir enflasyonla devalüe edilemez. Şu anda, dünya çapında binlerce süper bilgisayar bitcoin “kazmak” için sıkıca çalışıyor ve halihazırda yaklaşık 19 milyonu kazılmış durumda.
Kalan 2 milyon üzerindeki kısım kazıldıktan sonra artık yeni bir arz olmayacak ve talepteki herhangi bir artışı karşılamanın tek yolu her bir bitcoinin değer kazanması yoluyla mümkün olacaktır.
Bitcoin’in İtibari Paradan Farkı Nedir?
Bitcoin ve itibari para arasındaki kritik fark, her ikisinin de dijital biçimde mevcut olmasına rağmen, Bitcoin’in programlanmış para olmasıdır. Bu demektir ki BTC, bilgisayar kodunu kullanarak kendi kendini doğrular, öte yandan itibari paranın gerçekliğini sağlamak için bankalar tarafından doğrulanması gerekir, çünkü ekranda görünen sayılardan başka bir şey değildir. Bitcoin’i otonom bir araba gibi düşünün, buna karşılık itibari para manuel olarak “sürülen” bir araba gibidir.
Üçüncü bir taraf olmadan kendi kendini doğrulama yeteneği, Bitcoin’i merkeziyetsiz bir para birimi yapan şeydir.
Birkaç satırlık bilgisayar kodunun nasıl para olabileceğini merak ediyorsanız, paranın her zaman hükümetler tarafından verilen “resmi” meta olmadığını, her zaman dolar banknotları ve madeni paralar şeklinde olmadığını hatırlamanızda fayda vardır.
Atalarımız, ihtiyaç duydukları şeyi alabilmek için başkalarıyla takas etmek zorunda oldukları değerli her şeyi kullandılar. Bu nedenledir ki, koyundan tuza kadar her şey bir zamanlar bir para biçimiydi.
Zamanla, paramız aldığı her yeni formla daha verimli hale gelerek gelişti (Bitcoin’i anlamlandırmaya çalışırken, eskiden insanların bir ineği diyelim ki bir metal parayla takas etmeye çalışırken ne kadar uğraştığını düşünün. (Çünkü metal para ne yenilebilir ne de giysi yapmak için derisi yüzülür!)
En temel düzeyde, para yalnızca değerin bir temsilidir. Örneğin, her ay banka hesabınıza gelen para yaptığınız işin şirketiniz için değerini temsil eder. Bu değer bilgisayar ekranında tüm fiziksel formları bertaraf ederek dijital verilerle temsil edilebilir.
Uyarı: bu veriler doğru ve güvenilir olmalıdır. Bitcoin yaratılana kadar bunu sağlayabilecek tek şey bankalardı.
Bitcoin Neden Değerli?
Bitcoin’in fiyatı birden fazla faktörden etkilense de temel değeri, tasarlandığı şey olarak işlev görme yeteneğinden, yani paradan gelir. Bu işlevi yerine getirebildiği ölçüde, insanlar ona güvenecek ve ödeme olarak kabul etmeye istekli olacaktır.
Paranın üç ana işlevi vardır: değer deposu, hesap birimi ve değişim aracı. Herhangi bir para biçiminin bu işlevleri etkin bir şekilde yerine getirebilmesi için altı temel kriteri karşılaması gerekir:
- Dayanıklılık: Fiziksel aşınma ve yıpranmaya dayanıklı olmalıdır
- Taşınabilirlik: Kolayca taşınabilmelidir
- Değiştirilebilirlik: Değiştirilebilir olmalıdır (bir dolar banknotu başka bir dolar banknotu ile değiştirilebilir olmalıdır)
- Kıtlık: Arzı sınırlı olmalıdır
- Bölünebilirlik: İşlemsel amaçları için kolayca daha küçük değerlere bölünmelidir.
- Tanınabilirlik: Bir ödeme şekli olarak geniş çapta kabul edilmelidir
Üst sınırlı bir dijital para birimi olan Bitcoin, sonuncusu hariç yukarıdaki tüm kriterleri zaten karşılamaktadır. Bitcoin henüz bir para birimi olarak yaygın bir tanınırlık kazanmadı, ancak bir ülke de dahil olmak üzere Bitcoin’i ödeme olarak kabul eden artan sayıda kuruluş var. 2021’de El Salvador, Bitcoin’i yasal ödeme aracı olarak kabul eden ilk ülke olarak tarihe geçti. Yani işletmelere ödeme olarak Bitcoin teklif edilirse kabul etmek zorundadırlar ve ayrıca devlet vergisi de Bitcoin olarak ödenebilir.
Bitcoin’in benimsenme açısından daha kat etmesi gereken uzun bir yol var, ancak bu, insanların artık birbirine güvenli bir şekilde ve bir merkezi bir kuruma güvenmeye gerek kalmadan, kısa mesaj gönderir gibi kolaylıkla para gönderebilecekleri gerçeğini ortadan kaldırmıyor. Ve bunun nedeni, yaratıcısı Satoshi Nakamoto’nun çift harcama sorununu çözmesidir.
Çift Harcama Sorunu Nedir?
Çift harcama sorunu yalnızca dijital dünyada var olan bir sorundur.
Modern tarihin büyük bir bölümünde para fiziksel biçimde var olmuştur. Diyelim ki Bob adlı bir kişiye bir dolarlık banknotu verdim, o bir doların artık bende olmadığı kesindir. Ancak günümüzde çoğu para dijital biçimde mevcut; yani banka birikim hesabınızda gördüğünüz sayı sadece elektronik bir giriştir.
Öyleyse Bob’a gönderdiğim aynı doları diğer tüm arkadaşlarıma göndermemi engelleyecek olan nedir? İşte bu duruma çift harcama sorunu deniyor çünkü dijital dünyada kıtlık diye birşey yok, mesela aynı dosyayı birine yüzlerce kez e-posta ile gönderebiliriz.
Ancak, bariz sebeplerden dolayı bunu parayla yapamayız. “Dosyayı yeniden gönderemeyiz”, yani aynı parayı tekrar tekrar harcayamayız ve bunun nedeni, bankaların ve diğer üçüncü taraf kurumların paramızı iki kez harcamadığımızı (diğer bir deyişle dolandırıcılık yapmadığımızı) kontrol edip doğrulamasıdır.
Çift harcama, dolandırıcı bir taraf aynı parayı iki kez harcadığında meydana gelir (Kaynak: Bitcoins.net)
Ancak daha önce de belirtildiği gibi, işlemlerimizi yönetmek için bankalara güvenme ihtiyacımız, onlara paramızı kontrol etme ve enflasyona yol açma gücü de verdi. Satoshi Nakamoto, bankaları devreden çıkardı VE şimdi “blok zinciri” olarak bilinen şeyi yaratarak çift harcama sorununu önlemenin bir yolunu buldu.
Bunun arkasındaki devrimci fikirse şöyle: Kimin kime para gönderdiğinin tam listesini herkesin erişebileceği ve görebileceği açık bir ağ üzerine koyarak her şeyi merkezsizleştirin. Daha sonra insanları, kayıtları doğrulamak için dürüstçe davranmanın onların çıkarlarına olacak şekilde teşvik edin (çok karmaşık matematik hesaplamaları ve gelişmiş bilgisayarların yardımıyla). Bu şekilde, hiç kimse aslında sahip olmadığı parayı harcayamaz.
Bitcoin Ne ile Destekleniyor?
Bitcoin, altın gibi fiziksel bir emtia ile veya günümüzdeki çoğu itibari para biriminin aksine herhangi bir hükümet tarafından desteklenmez. Tamamen merkeziyetsiz bir para olarak işlev görmesi için Bitcoin, tasarımı gereği kriptografik olarak güvence altına alındığından dolayı harici desteğe ihtiyaç duymaz.
Hiçbir şey tarafından desteklenmeyen ve bu nedenle her an satın alma gücü düşebilen paraya sahip olmayı mı tercih edersiniz? Yoksa “fiziksel” hiçbir şey tarafından desteklenmeyen, ancak kendi kendini doğrulayan ve deflasyonist olan paraya sahip olmayı mı tercih edersiniz? İşte bu, Bitcoin’in değer önerisidir.
Bitcoin’in Fiyatı Neye Göre Belirlenir?
Bu cevaplaması zor bir soru. Ne de olsa ülke ekonomisinin gücüyle desteklenen bir para birimi, veya şirket kazancına göre değerlenebilecek bir hisse senedi veya getirisi olan bir tahvil değil.
Başlarda, Bitcoin’in değeri rastgele belirleniyordu ve insanlar internet forumları üzerinden mal ve hizmetler için bitcoin takas ediyorlardı. Bu takaslardan biri, bir programcı olan Laszo Hanyecz’in 22 Mayıs 2010’da 25 dolar değerinde iki pizza için 10.000 bitcoin (o zamanlar yaklaşık 41 $ olduğu bildirildi) ödediğinde kripto tarihinde ölümsüzleştirildi. Bu miktar Bitcoin’in ulaştığı en yüksek fiyatla hesaplanacak olursa, 680 milyon dolar değerinde bir rakam ortaya çıkıyor.
Bitcoin’in pizza ile takası o kadar önemliydi ki, Hanyecz bu anı ölümsüzleştirmek için bir fotoğraf çekti. İşte çocukları ve 10.000 bitcoin ile aldığı iki pizza ile Laszlo Hanyecz. (Kaynak: Laszlo Hanyecz)
Kuşkusuz, Bitcoin fiyatının volatil oluşu Bitcoin’in daha yaygın kullanımını da engelledi, kim Laszo Hanyecz ile aynı “hatayı” yapmak ister ki? (Adil olmak gerekirse, Hanyecz satın aldığına pişman olmadığını söyleyerek kayıtlara geçti.)
Bitcoin Temmuz 2010’da 0.0008 dolardan işlem görmeye başladığından beri, ilk günlerde coinin fiyatı çoğunlukla eşler arası dijital parayı, paramızı kontrol eden güçlü kurumları etkisiz hale getirmenin bir yolu olarak gören insanlardan gelen taleple yönlendirildi.
Fakat zamanla ve özellikle de son birkaç yılda, Bitcoin kurumsal yatırımcıların ve hükümetlerin dikkatini çekmeye başladıkça, fiyatı da spekülasyona, manipülasyona ve düzenleyici şoklara maruz kaldı. Örneğin, Kasım 2019’da Çin’in kripto endüstrisini kısıtlamasıyla Bitcoin tüm zamanların en düşük seviyesine düştü.
Bu büyük oyuncuların birçoğunun Bitcoin’i bir hisse senedi olarak ele alması, Bitcoin’in de geleneksel finansal piyasaları tipik olarak etkileyen faktörlere maruz kaldığı anlamına geliyor. Mart 2020’de Bitcoin, dünya COVID-19 nedeniyle karantinaya girerken %50’den fazla düştü ve yine Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etme planlarını açıkladığı Şubat 2022’de tek bir günde %8 düştü.
Kısacası, Bitcoin türünün ilk örneği bir para birimi olarak temellerini sağlamlaştırırken, fiyatı arz ve talepten spekülasyona, doğasındaki finansal, jeopolitik ve düzenleyici makroekonomik faktörler ağına kadar bir dizi faktör tarafından belirlenir.
Bitcoin’i Sevenlerin ve Nefret Edenlerin Yorumları
“[Bitcoin] dikkate değer bir kriptografik başarı… Dijital dünyada kopyalanamayan bir şey yaratma yeteneği muazzam bir değere sahip… Pek çok insan bu teknolojiden yararlanarak iş kuracak.” – Google’ın CEO’su Eric Schmidt
“Bitcoin’in göreceli başarısı, paranın her şeyden önce güvene bağlı olduğunu kanıtlıyor. Bir para birimini desteklemek için ne altına ne de tahvile ihtiyaç vardır.” – Arnon Grunberg, Hollandalı yazar ve gazeteci
“Şu anda kripto para birimleri fentanil ve diğer ilaçları satın almak için kullanılıyor, bu nedenle oldukça doğrudan bir şekilde ölümlere neden olan nadir bir teknoloji.” – Bill Gates, Microsoft’un kurucusu
“Muhtemelen iki kat daha beter bir fare zehiri.” – Warren Buffet, efsanevi yatırımcı
“Sonuçta, soğanı soyup gerçekten merkezine ulaştığınızda ortada hiçbir şey olmadığını görürsünüz” – Peter Schiff, ekonomist
“Şahsen Bitcoin’in değersiz olduğunu düşünüyorum.” – Jamie Dimon, JPMorgan Chase Bank CEO’su
“Bitcoin bize ilk kez, bir internet kullanıcısının benzersiz bir dijital mülkü başka bir internet kullanıcısına devretmesi için bir yol sunuyor. Öyle ki, transferin güvenli ve emniyetli olması garanti edilir, herkes transferin gerçekleştiğini bilir, ve dolayısıyla hiç kimse transferin meşruiyetini tartışamaz. Bu atılımın sonuçlarını abartmak zor.” – Marc Andreesen, Netscape & VC firması Andreessen Horowitz’in kurucu ortağı
Register to get $180 Welcome Bonus!
