Otomatik Piyasa Yapıcı – AMM Nedir?

Özet

• Otomatik piyasa yapıcıları (AMM), otomatik algoritmik işlemler yoluyla belli bir piyasaya likidite sağlayan protokollerdir.
• Merkeziyetsiz kripto para borsaları kapsamında otomatik piyasa yapıcıları tokenların likidite havuzunu oluşturan akıllı sözleşmeleri temsil eder. Bu likidite havuzu bir emir defteri yerine algoritmayla otomatik işlemler yapar.
• AMM’ler önceden belirlenmiş matematiksel formüllere dayanarak token fiyatlarını belirlerler. Likidite havuzlarını fonlamak için kullanılan özkaynak, likidite sağlamanın karşılığında protokol tarafından kazanılan ücretlerden yüzde alan merkeziyetsiz borsa kullanıcıları tarafından kitlesel fonlama yoluyla toplanır.

Piyasa Yapmak Ne Demektir?

Otomatik piyasa yapıcılarının nasıl çalıştıklarını ve hangi işlevleri sunduklarını keşfetmeden önce piyasa yapmanın ne olduğunu açıklamamız gerekir.

Basitçe anlatmak gerekirse piyasa yapmak, eşzamanlı olarak bir varlığa hem alış hem de satış fiyatı saptayarak piyasaya likidite sağlama aktivitesidir.

Kullanıcı, Bitcoin gibi bir finansal varlık satın almak istediğinde, öncelikle alıcıların ve satıcıların bir araya geldikleri herhangi bir kripto para borsasına erişim sağlaması gerekmektedir.

Tipik bir merkezi kripto para borsası alıcıları satıcılarla eşleştirmek için emir defteri ve emir eşleştirme sistemi kullanır. Emir defteri, belli bir zaman içinde farklı fiyatlardaki tüm kripto para alım veya satım emirlerini tutan ve gösteren dinamik, gerçek-zamanlı elektronik kayıttır. Emir eşleştirme sistemi, emir defterinde kayıtlı olan emirleri yerine getiren özel bir yazılım protokolüdür.

Bazen işlem yapacak sınırlı sayıda karşı taraf olduğunda, kullanıcının Bitcoin emrinin borsada yerine getirilmesi mümkün olmayabilir. Böyle bir durum olduğunda “Bitcoin piyasası likit değil” deriz.

Bu bağlamda likidite, varlığın fiyat istikrarını farkedilir biçimde etkilemeden alınıp satılabildiği hız veya “mevcudiyetin” indikatörü ya da ölçü birimidir.

Piyasa likit olmadığında, o piyasa içinde yeterli miktarda mevcut varlık veya trader yok demektir. Bu borsalarda varlığın fiyatını önemli derecede etkilemeden işlem yapmak zor hale gelir.

Merkezi borsalar likidite garantisi sağlamak için bankalar, aracı kurumlar ve çeşitli diğer finansal gruplar tarafından temsil edilen profesyonel traderlar tutarak borsada sürekli bir “alış-satış spreadi” sağlarlar. Bir diğer deyişle piyasa yapıcıları, kullanıcıların her zaman karşılarında işlem yapabilecekleri birilerini bulabilmeleri için bir varlık üzerine birden çok fiyatta alış ve satış emirleri koyarlar. Borsaya likidite sağlama sürecine piyasa yapma denir ve bu hizmeti sağlayan kuruluşlara piyasa yapıcı denir.

Piyasa yapıcının rolü finansal piyasaları daha verimli hale getirmek ve varlıklar için sürekli likidite sağlayarak varlığın fiyat oynaklığını azaltmaktır.

Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) nasıl çalışır?

Merkeziyetsiz kripto para borsaları; emir defterleri, emir eşleştirme sistemleri ve kurumsal piyasa yapıcılarına dayanmak yerine tokenlardan oluşan bir likidite havuzu yaratan ve fiyatları matematiksel formüllere göre belirleyen otomatik piyasa yapıcılarına veya akıllı sözleşmelere dayanırlar.

Kullanıcılar, Uniswap veya Curve gibi merkeziyetsiz borsalarda işlem yaptıklarında diğer traderlarla etkileşime girmez, bunun yerine doğrudan akıllı sözleşmelerle etkileşime girerler.

Kullanıcı, AMM-tabanlı bir merkeziyetsiz borsada işlem yaptığında, akıllı sözleşme otomatik olarak tokenları likidite havuzuna gönderir ve işlem çiftinde karşıda bulunan tokenla takas eder. Tokenlar arasındaki takas kuru matematiksel bir formül kullanılarak otomatik hesaplanır. Örnek olarak Uniswap’ın AMM’si tarafından kullanılan formül x*y=k’dir. Bu formülde X ve Y havuzdaki token miktarlarını temsil ederken, K, önceden tanımlanmış sabit bir sayıdır.

AMM’lerin çalışma tarzından dolayı her işlemde bir miktar kayma (slippage) olacaktır. Ancak genel kural olarak havuzda likidite ne kadar fazla olursa büyük emirlerde kayma o kadar azalır.

Likidite Havuzları Nedir?

Likidite havuzları, piyasa yapımı için akıllı sözleşmelere kilitlenen token havuzlarıdır.

Likidite havuzları kullanıcıların doğrudan blockchain üzerinde işlemler gerçekleştirmelerine ve tamamen merkeziyetsiz, emanete dayalı olmayan şekilde tokenlar arasında sorunsuz değişim yapmalarına olanak verir.

Tipik bir merkeziyetsiz borsanın bir çok likidite havuzu bulunur ve her havuz birbirine işlem çifti olarak bağlanmış iki farklı varlıktan oluşur. İşlem çiftleri, Ethereum’un yerel ERC20 token standardına uyduğu sürece herhangi iki tokendan oluşabilir. Uniswap’taki en büyük likidite havuzu 150 milyon $’ın üzerinde likiditesi bulunan WBTC/ETH havuzudur.

AMM’ler hakkındaki bir diğer güzel şey de herkesin piyasa yapıcı olabilmesi ve sadece kripto para sermayelerini stake ederek pasif gelir kazanabilmeleridir. Bir AMM’de piyasa yapıcı veya likidite sağlayıcısı (LP) olmak için, kullanıcıların havuzdaki iki tokendan eşit miktarda yatırmaları gerekir — örnek olarak USDC/ETH havuzuna 150$ değerinde ETH ve 150$ değerinde USDC gibi.

Kullanıcı, tokenlar yatırıldıktan sonra otomatik olarak likidite havuzundaki oranı kadar likidite sağlayıcısı tokenı alır ve havuz işlemlerinden ücret kazanmaya başlar.

LP’ler tarafından kazanılan ücretler, havuza yaptıkları likidite katkısıyla doğru orantılıdır. Örnek olarak bir LP, belli bir havuzun toplam likiditesine 1/20 katkıda bulunuyorsa, protokol tarafından elde edilen ücretlerin 1/20’sini kazanacaktır.

Ödüller veya ücretler her protokol tarafından ayrı belirlenir ve AMM’ler arasında farklılık gösterebilir. Örnek vermek gerekirse Uniswap her işleme %0.3 ücret uygularken bu yüzde Curve’de %0.04’tür.

Likidite sağlayıcıları, likidite havuzuna fon sağlamayı bırakmak istediklerinde tek yapmaları gereken LP tokenları akıllı sözleşmeye iade etmek ve sağladıkları tokenları ve işlem ücretlerini geri almaktır.

Likidite Madenciliği Nedir?

“Yield farming” olarak da bilinen likidite madenciliği, yerel yönetim tokenları almak için merkeziyetsiz borsalara ve diğer DeFi protokollerine likidite sağlama hareketidir.

Defi ve Yield Farming’i Hakkında Bilgi Edinin: Defi Nedir?

Yönetim tokenları, protokol ücretlerinin bir bölümünü kazandırmasının yanında likidite sağlayıcıları için ek gelir kaynağı anlamına da gelmektedir. Bunlara yönetim tokenları denir, çünkü protokol değişikliklerinde oy hakkı veya protokolün karlarının bir bölümü üzerindeki gibi belli haklar sağlarlar.

Yönetim veya likidite tokenları genellikle bu tokenları kabul eden diğer havuzlara yeniden yatırılabilirler. Böyle bir havuz, LP’lerini başka bir tokenla daha ödüllendiriyorsa, bunlar faizi maksimize etmek için tekrar stake edilebilirler (buna “yield farming” denir).

İşlerin borsa tarafında yield farming, likidite sağlayıcılarını borsanın likidite havuzlarına sermaye sağlamaya teşvik eder. Daha fazla likidite; daha fazla havuz ve daha az kayma demektir, yani daha fazla trader çekme ve hatta borsa ve LP’ler için daha fazla işlem ücreti yaratılması anlamına gelir.

LP’leri teşvik etmek için yönetim tokenları dağıtan merkeziyetsiz borsalara örnek olarak Uniswap (UNI), SushiSwap (Sushi), Compound (COMP), ve Curve (CRV) gösterilebilir.

Geçici Kayıp Nedir?

Geçici kayıp, otomatik piyasa yapıcılarında likidite sağlayıcılarının öncelikli ve en sık karşılaştıkları risktir. Geçici kayıp, kullanıcıların tokenları cüzdanlarında tutmak yerine AMM’ye yatırdıklarında token değerinin düşmesiyle yaşanan kayıptır.

Geçici kayıp, AMM’ye yatırılan tokenlar arasındaki piyasa fiyatının herhangi bir yöne doğru gitmesi halinde gerçekleşir. Genel kural olarak yatırıldıktan sonra token fiyatları arasındaki sapma ne kadar büyük olursa, geçici kayıp da o kadar belirgin hale gelir.

Geçici kayıp, AMM’lerin fiyat-belirleme formüllerinin çalışma şekillerinden dolayı gerçekleşir. Şöyle ki AMM’ler, tokenların değişim oranlarını otomatik olarak düzenleyemez, bu da arbitrajcıların AMM tarafından sunulan fiyatlar harici piyasalarla eşleşinceye dek varlıkları gerçek fiyatından düşük satın alması veya varlıkları gerçek fiyatından yüksek satması gerektiği anlamına gelmektedir.

Arbitraj traderları tarafından elde edilen karlar likidite sağlayıcılarının ceplerinden çıkar. LP’ler için bu kayıplar sıklıkla havuz ücretleri ve token ödüllerinden kazanılan karların toplamından daha fazla olabilmektedir.

Bu fenomene “geçici” kayıp denir, çünkü AMM’deki token fiyatları orijinal değerlerine geri döndükleri anda kayıplar ortadan kaybolur, ancak LP’ler kar olarak kazandıkları ücretleri ve token ödüllerini tutmaya devam ederler. Bununla beraber LP’lerin tokenları yatırdıkları andan farklı bir fiyat oranında AMM’den fonlarını çekmeleri halinde kayıplar kalıcı hale gelir.

Sonuç

Otomatik piyasa yapıcıları, merkeziyetsiz finansın arkasındaki dinamolardır. Herhangi bir kişinin piyasa yapmasını ve yüksek güvenlikli, emanete dayalı olmayan, merkeziyetsiz biçimde sorunsuz kripto para işlemleri gerçekleştirmesini sağlarlar.

Her ne kadar AMM’ler daha şimdiden devasa büyüme göstermiş olsalar da hala bebeklik dönemlerindedirler. İlham verici yenilikler yoldadır — çoklu-varlık likidite havuzları ve geçici kayıp-dirençli protokoller geliştirilmeye ve denenmeye başlamıştır.

Ethereum 2.0 tam olarak hayata geçirildiğinde ve DeFi yukarıda bahsi geçen AMM yeniliklerini entegre ettiğinde, bu yeni finans türü durdurulamaz hale gelecek ve muhtemelen ana akım olacaktır.