Register to get $180 Welcome Bonus!Dolar Hakimiyeti sıklıkla ABD Doları’nın küresel ekonomik sistemlerdeki üstün rolünü, özellikle de esasen küresel rezerv para birimi olarak öne çıkan pozisyonunu açıklamak için kullanılmaktadır. Tarih boyunca, her biri kendi bedellerine ve avantajlarına sahip olacak şekilde çeşitli para birimleri bu ünvana erişmiştir. Ancak küresel ekonominin gelişmesi ve teknolojinin ilerlemesiyle, Doların bu ünvanı ne kadar daha tutabileceği ve yeni bir para biriminin, hatta merkeziyetsiz kripto para biriminin onun yerini alıp alamayacağı soruları sorulmaya başlamıştır.
Rezerv Para Nedir?
Rezerv para birimi, genel olarak küresel çapta merkez bankaları ve diğer parasal kurumlarca öncelikli olarak uluslararası işlemler ve yatırımlar için tutulan yabancı para (veya para birimleri) olarak tanımlanabilir. Büyük rezervlerin tutulması aynı zamanda ülkeler kendi para birimleriyle işlemler yaparken ortaya çıkabilecek kambiyo kuru riskini baypas etmelerine olanak vermektedir. Petrol ve altın gibi birçok temel emtia, rezerv para birimi kullanılarak uluslararası fiyatlandırılmaktadır (bu durumda ABD Doları olmaktadır). Böylelikle ülkeler önemli miktarlarda rezerv tutma eğilimindedirler.
Doların 2021’de küresel rezervlerin %59’unu temsil ettiğini gösteren IMF verileriyle ABD Doları uzun süre rezerv para birimi rolünü elinde tutmuştur.
Bu durum Amerika Birleşik Devletleri’ne diğer birçok küresel güç tarafından kıskanılan hem politik hem de ekonomik esneklik sağlamıştır. Esneklik özellikle son yıllarda Çin ve Rusya gibi diğer küresel güçleri, kendilerini küresel işlemlerde ABD ve müttefiklerinden gelecek potansiyel baskıdan izole etmek amacıyla alternatif çıkış yolları geliştirmeye itmiştir.
Rezerv Para Birimlerinin Kısa Tarihi (Sterlin’den Dolar’a)
Modern tarihe bakıldığında, Portekiz, İspanya, Hollanda, Fransa, Britanya ve son olarak Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere çeşitli ülkelerin para birimleri kolayca küresel rezerv olarak sınıflandırılabilir. Hepsi yaklaşık 80 — 110 yıllık hükümranlık dönemlerinin keyfini sürerlerken, ABD Dolarının saltanatı ilk olarak 1. Dünya Savaşı zamanlarında Amerika’nın savaşa sınırlı katılımıyla büyük kredi hatları geliştirmesine olanak vermiş ve müttefik ülkeleri desteklerken, yerel altyapısını zarar görmeden tutmasıyla ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu trend 2. Dünya Savaşı’nda da Amerika Birleşik Devletleri’nin Avrupa veya Doğu Asya ile karşılaştırıldığında büyük oranda daha az zarar görmesiyle devam etmiştir. ABD ekonomisi büyümeye devam etmiştir, ve ABD Dolarının hakimiyeti de o zamandan beri devam etmektedir.
Uluslararası Rezerv Para Biriminin Özellikleri
Dünyanın rezerv para biriminin tedariğini sağlama avantajları iyi bilinmektedir. Esasında 1960’larda Fransız eski Maliye Bakanı Valery Giscard d’Estaing ABD ve Doların pozisyonunu “fahiş ayrıcalık” olarak ifade etmiştir. İlk bakışta ABD’nin ticaret dengesi genellikle endişe uyandırabilse de, ABD Dolarına küresel çapta duyulan sürekli iştah, Amerika Birleşik Devletleri’nin daha düşük-maliyetli tahviller ihraç etmesine ve uluslararası finansal yaptırımlar gibi coğrafi aksiyonlarda daha belirgin bir gidişata sahip olmasına olanak vermiştir. Bununla beraber eski Başkan Donald Trump tarafından gerçekleştirilen sürekli tek taraflı aksiyonlar daha fazla ülkeyi, hatta ortağı ve müttefiki ABD etkisini önlemek için Dolarsız alternatifler geliştirmeye çalıştırabileceğinden, Amerika Birleşik Devletleri hala elini abartılı oynamama konusunda dikkatli olmalıdır.
Yukarıda bahsedilen potansiyel avantajlara ilave olarak önemli maliyetler bulunmaya devam etmektedir. Dolar gibi yüksek talep gören bir küresel rezerv para birimi ithalatın maliyetini düşürebilmektedir, ancak bunun karşılığında yerel ihracatın maliyetini artırmaktadır. Bu, özellik daha düşük maaşlı üretim yapan yerel üreticileri olumsuz etkileyebilecektir. Söz konusu durum 2000’lerde düşük-maliyetli Çin ithalatı, ABD imalati belirgin oranda düşürdüğünde görülmüştür.
ABD Doları Neden “Rezerv Para Birimi” veya Hakim Para Birimi?
USD vs Euro/Sterlin Analizi
Son yirmi yılın çoğunda Doların en yakın akran rakibi Euro olmuştur. 1999’da muhasebe para birimi ve 2002’de fiziki tedavüldeki para olarak tanıtılan Euro, Avrupa Birliği’ndeki 27 üye ülkeden 19’unun resmi para birimidir. Bu 19 ülke birlikte GSYİH’si yaklaşık Çin’e eşit (14 trilyon $ civarında) bir ekonomik birlik oluşturmaktadır. 2000’lerin başında Euro, küresel rezerv para birimi payını genişleterek kademeli yükselişine başlamış, 2009’da küresel finans krizinin başlangıcından hemen önce %28 ile pik yapmıştır. O zamandan itibaren Euro, istikrarlı olarak düşmüştür ve 2020 yılı itibariyle küresel rezervlerin yaklaşık %21’ini oluşturmaktadır.
Her ne kadar küresel rezervlerin saygı duyulacak ve anlamlı bir bölümünü Euro oluştursa da, bir kaç temel nedenden dolayı ABD Dolarının seviyelerine ulaşması pek mümkün değildir. 1999’da Euro ilk piyasaya sürüldüğünde belirtilen temel zorluklardan biri, Avrupa’nın Amerika Birleşik Devletleri veya Çin’in aksine, Asya ve Latin Amerika ülkeleriyle daha az ticaret yapmasıdır ki bu Asya ve Latin Amerika ülkelerinin ABD doları tutmaya devam etmeyi tercih edecekleri anlamına gelmektedir (bahsi geçen ülkelerin para birimlerinin birçoğunun ya doğrudan ya da büyük bir bölümünün ABD Dolarına bağlandığından bahsetmeye gerek dahi yoktur).
İlave olarak, rezerv para birimi olarak sıralamalarını yükseltmeyi ümit eden ülkeler veya söz konusu durumda birlikler, ABD’nin yıllardır yaptığı bir şey olan cari açık vermeyi kabul etmelidir.
Eurozone’un bölünmüş doğası gereği, birçok hükümet yerel anlamda ekonomik veya politik gerileme korkusundan dolayı böyle cari açıkları kabul etmek istemeyebilmektedir. İkinci noktanın boyutları birliği 2009’un sonlarında vuran Eurozone krizinin sonucunda daha net hale gelmiştir. Birliğin içindeki ekonomilerin çeşitliliği bazı devletlerin, pervasız ve kontrolsüz ekonomik akvitelerde yer alan komşularını kurtarmaya zorlanmanın adil olmadığını veya haksız bir durum olduğunu hissetmeleriyle tartışmalara yol açmıştır. Bu, bazı ekonomilerin Euro’yu terk etme olasılığını ortaya çıkarmış ve farklı parasal ve politik bakış açılarına sahip taraflardan oluşan kolektif karar-alım süreçlerinin zorluklarını göstermiştir.
Doların krizde dahi görece stabil olduğunu açıklayabilmek için, 2018’de Büyük Britanya, Fransa ve Almanya’nın (Euro Birliği’ndeki iki en büyük ekonomi) aslında kendi para birimleri yerine borçlarının daha büyük bir bölümünü ABD Doları cinsinden aldıklarını söyleyebiliriz. Bu birlik krizi mevcudiyeti boyunca Euro’yu rahatsız etmiştir ve her ne kadar Euro öngörülebilir gelecekte küresel rezervlerde bir ana oyuncu olarak kalmaya devam edebilecek olsa da, bahsedilen sebepler nedeniyle ABD Dolarına yetişmesi veya ABD dolarıyla eşit seviyeye gelmesi pek olası gözükmemektedir.
Çin’in RMB’si Yeni Bir Rakip mi?
Bir çok kişi ABD Doları ile uzun dönem doğrudan rekabete girebilecek en hazır para biriminin Çin RMB’si olduğunu düşünmektedir. Çin’in son yarım yüzyıl içindeki mucizevi ekonomik parlaması, ülkeyi Shanghai’dan Hong Kong’a uzanan finansal merkez gökdelenleriyle ezici bir ekonomik güç haline getirmiştir. Ancak bu hızlı yükselişe rağmen Çin’in benzersiz ekonomik sistemi, küresel bir finansal oyuncu olarak ortaya çıkışına izin vermemiştir.
Ülkedeki kapalı sermaye sistemi RMB’nin serbest dönüştürülebilirliğe sahip olmadığı ve böylelikle daha büyük devlet müdahalelerine konu olabildiği anlamına gelmekteydi. Hiçbir ülke yabancı para rezervlerinin yabancı bir devlet manipülasyonu yüzünden küçülmesini istemeyeceğinden, RMB yıllarca ABD Doları veya ticarette kullanılan diğer para birimlerine karşı ciddi bir potansiyel ikame olarak görülmemiştir.
Ancak Beijing’deki devlet görevlilerinin daha büyük uluslararası etkiye sahip olmak istemeye başlamasıyla, Çin otoriteleri, reform adımları atmış ve ülkenin finansal sistemini yenilemiştir. Bunun sonucunda 2016’daki IMF bildirisinde Çin RMB’sinin resmi olarak kurumun rezerv para birimleri sepetine katılacağını açıklamıştır (Dolar, Euro, Japon Yeni ve İngiliz Sterlini ile birlikte). Bu, RMB’nın artık uluslararası kredilerin bir bölümü olarak çıkarılabileceği anlamına gelmekteydi.
Bu, RMB’nin 1999’de Euro’nun tanıtılmasından beri ilk kez başka bir para birimine sunulduğundan, Çin yetkilileri için büyük bir gurur anıydı. Sevince rağmen RMB’nin küresel rezerv piyasalarında herhangi bir anlamlı gelişim sağlayana dek kat etmesi gereken hala çok yol bulunuyordu. Her ne kadar ekonomisi, küresel GDP’nin neredeyse %20’sini oluştursa da, 2019 itibariyle RMB, resmi rezervlerin sadece %2.25’ini oluşturmaktadır. Bu sayı Kanada Dolarını (%2.07) zar zor geçerken, İngiliz Sterlini (%4.69) veya Japon Yeni’nin (%6.03) hala yarısından azdır.
Çin’in küresel finansmanda daha büyük etki sağlamak için ekonomik ağırlığını kullanmaya çalıştığı bir alan petro yuan kullanımı teklifi olmuştur. Çin, önemli bir farkla dünyanın en büyük petrol ithalatçısı olarak, Rusya, Suudi Arabistan, Venezuela ve İran gibi petrol zengini ülkeleri uzun süredir kullanılan ABD Dolarına bağlı ödemeler yerine RMB kabul etmeye teşvik edebileceğini (ikincisi böyle bir sistem iki taraf ülkeninde ABD-destekli yaptırımları baypas etmesine olanak verecektir) ümit etmektedir. Bu ülkeler, Çin ile gerçekleştirdikleri büyük ticaret miktarları nedeniyle RMB ödemelerinde bir miktar artışı kabul edecek gibi görünseler de, büyük ölçüde RMB’nin tam dönüştürülebilirlik eksikliği ve devlet müdahalesi tehdidi nedeniyle birçok ülke büyük ölçekte bu tür ödemeleri kabul etmede çekingen davranacaktır.
Para Birimlerinin Geleceği & Kripto Para Birimlerinin Uluslararasılaşması Hakkında Devam Eden Tartışma
Para birimlerinin geleceği konusundaki sorular küresel pandemiyle birlikte artmıştır. Ülkelerin Covid-19 ile savaşmaya devam etmeleri, dijital ve nakitsiz ödemelere kaymayı artırmıştır. Bazı uzmanlar bu trendin kalıcı olacağını tahmin etmektedir. Her ne kadar Çin ve İsviçre gibi çeşitli ülkeler uzun süredir bu nakitsiz sisteme adapte olsalar da, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa gibi diğerleri de hızlı adapte olmaya başlamışlardır.
Ancak diğerleri merkezi para birimlerinin ötesinde rekabet aramakta ve yakın bir zamanda yeni dijital kripto para dönemine girebileceğimizi iddia etmektedirler. Bu, her ne kadar anlaşılır biçimde çok uzak bir olasılık olsa da, son yıllarda gitgide daha çok uzman, küreselleşen teknoloji odaklı dünyada kripto paraların, gelişmiş ve gelişen ülkeler için uluslararası finansmanda daha dengeli bir oyun alanı oluşturabileceğini belirtmeye başlamışlardır. Esasında bu tür düşünceler Kentucky Senatörü Rand Paul gibi önde gelen ABD politik figürleri tarafından bile paylaşılmıştır. Bu fenomenin büyük bir bölümü 2017’de bir yıl içinde değeri coin başına 1,000$’dan az iken 19,000$’ın üzerine çıkan Bitcoin’in patlamasıyla ortaya çıkmıştır. Eleştirmenler, coinlerin önlenemeyen istikrarsızlığını dile getirmektedirler (Bitcoin sadece geçen yıl 30,000$ ile 60,000$ aralığında dalgalanmıştır), ancak karşı argümanlar bu değişkenliğin sadece başlangıç aşamasında olacağını ve gelecek yıllarda daha yeni ve daha istikrarlı kripto paraların ortaya çıkacağını dile getirmektedir. Temel iki örneği İsviçre ve Çin olan, toplumların gitgide daha nakitsiz hale gelmeleriyle merkezi bankalar, dijitalleştirilmiş para birimlerinde gelecekteki olası trendleri araştırmakta ve test etmektedirler.
Taraftarları, küresel ekonomik seviyede güvenilebilmesi için, geçici olsa da kripto paraların hala çok volatil anında belirtmektedirler, ancak yine de kriptonun gelecekteki potansiyeli, IMF’nin mevcut Özel Çekme Hakları sepetine ya tamamlayıcı olarak ya da onun yerine geçecek dijitalleştirilmiş bir para birimini benimseyerek, küresel para biriminin politik veya ekonomik baskıdan bağımsız olmasına olanak verebilecektir.
Böyle parlak bir gelecek hakkında iyimser bakış açıları olsa da, teknolojik manipulasyon ve hackleme olasılığı konusunda daha derin kaygılar bulunmaktadır. Modern kripto paralar doğası gereği kullanıcılara otonomluk sunacak üzere tasarlanmıştır. Böylece hırsızlığın izini sürmek ve hırsızlıkla savaşmak aşırı zor hale gelmektedir. Çeşitli ülkeler, potansiyel olarak çok az itibari-para desteği olan ve böylelikle geniş-ölçekli siber-saldırılara daha açık dijitalleştirilmiş ulussuz bir para birimi için yeni normlar belirleyecektir. Dahası böyle devasa bir kaymaya dahil olmak için politik elitlerin iştahı çok az bulunmaktadır.
2021 yılı için konuşacak olursak Demokratların Başkan adayı Hillary Clinton, “Umarım ulus-devletler kripto paraların yükselişine daha çok dikkat gösterir…[ve] para birimlerini baltalama, doların rezerv para birimi olarak rolünü baltalama, belki de küçük olanlardan başlayarak daha büyük ulusları istikrarsızlaştırma potansiyeline sahiptir” demiştir. Bu yüzden dijital küreselleşmiş bir para biriminin ümit vaad eden avantajları olsa da ve teknolojik gelişimin yanında düşünülmeye devam edecek gibi görünse de, herhangi bir küresel çapta kabul yakın dönemde pek mümkün gözükmemektedir.
Ancak son aylarda özellikle Ukrayna, El Salvador, Güney Kore ve Amerika Birleşik Devletleri’nde devletten bu varlığa karşı daha büyük bir ilgi görmekteyiz. Umarız bu, aşırı-düzenleme yerine inovasyonun teşvik edildiği göz açıcı bir anı işaret etmektedir.
